|
Nutq buzilishlarida shaxs xususiyatlari.
Shaxs haqida tarif berishganda, rus psixoligi S.P. Rubinshteyniing fikrlariga to‘xtalmoq kerak. Olimning ta’kidlashicha, odam o‘zidagi takrorlanmas xususiyatlarga ko‘ra individualdir. Odam o‘z atrofidagilarga, borliqqa bo‘lgan ongli munosabati. Uning biror bir faoliyat bilan shug‘ullanishi esa uning shaxs ekanligidan dalolat beradi. Shaxs odamning atrofiga bo‘lgan munosabatlarini va o‘z-o‘ziga bo‘lgan munosabatini belgilaydi Odamning atrof-muhitga bo‘lgan munosabatlari uning dunyo qarashida. Ishonchlarida va boshqalarga bo‘lgam munosabatlarda eng muhimi, uning faoliyatida ifodalanadi.
Demak, shaxs — bu ongga ega bo‘lgan, ma’lum ijtimoiy- iqtisodiy formasitda yashaydigan, ma’lum bir faoliyat bilan shug‘ullanadigan odam individir.
Shaxs tarkib totshsh uzoq, muddatli, murakkab va tarixiy jarayondir.
Shaxs xususiyatlari ruxiy jarayonlarini kechishiga ta’sir etadi. Shaxsning yo‘nalganligi, qiziqishlari va boshqalar barcha ruxiy jarayonlariga tanlanganlik tabiatini kasb etadi. Shaxs xususiyatlari atrof-muhitni aks ettirishda ham ahamiyatga ega. Masalan, ayrim odamlar atrof-muhitni oson va tez idrok etsalar, boshqalar esa atrof-muxitni eshituv, xarakat va boshka analizatorlar yordamida idrok etadilar.
Ruhiy jarayonlarni kechishi va shaxsning ruxiy xislatlari va xolatlariga oliy asab tizimining tipologik va temperament xususiyatlari (xol yerik, sang vinik, fiegmatik, melanxamik) ta’sir etadi, shuningdek, bu xususiyatlar xulq-atvorida, odam faoliyati obrazida, xissiy-iroda jarayonlarining ketishini o‘ziga xos xususiyatlarida aks etadi. Inson oliy asab tizimi faolyatining tipologik xususiyatlari bir butun xolda nomoyon etib, insonning o‘ziga xos ichki dunyosini yoki xarakterini tashkil etadi.
Shaxs o‘zini anglash xususiyatlariga ega. Katta yoshli odam atrofdagi xayotni bilish va bo‘layotgan voqea-xodisalarni baholash bilan cheklanmay u o‘zligini anglab, o‘z xulqini, rejalarini, faoliyatini baholaydi. Shaxs o‘z faolyatini boshqarish xususiyatiga ega.
Agar bola bolalar jamoasida yashasalar, unda ular o‘z nuqsonini kompensatsiya qilish maqsadida o‘zidan kichik yoshdagi bolalar bilan muloqat qiladi va ular ichida yetakchi rolini o‘ynaydi. Shuningdek ular o‘z nuqsonlarini o‘zlari bajara oladigan faoliyat xisobiga kompensatsiya qilishga harakat qiladilar.
Bu guruh bolalarida xissiy-iroda sohalarida ham kamchiliklar kuzatiladi. Ayrim bemorlarda bu kamchiliklar ruhiyatini yemirishi, tormozlangaklik holati, qo‘rquv, kayfiyatini tez-tsz o‘zgarishi kabilarda namoyon bo‘lsa, ayrimlarda ko‘zg‘aluvchanlikni ortipsh. asabiylashganlik, yig‘loqilik atrofdagi odamlarga va muxmtga nisbatan norozilik xislatlarida aks etsa yana boshqalarda atrofdagi voqea — xodisalarga va odamlarga befarqlik, apatiya irodasizlik kabi xislatlarda ko‘zga tashlanadi.
Bu barcha kamchiliklarning asosini bosh miya ovoz a’zolarining buzilishlari tashkil etadi.
Nutqida og‘ir buzilishi bor bolalarga psixologik tashhis qo‘yish va korreksiya
Nutqni to‘liq rivojlanmaganligini (NTR) uning shakllanish tempida to‘xtab qolishidan chegaralash zarur. Nutq rivolanishining to‘xtab qolishiga sabab, odatda, pedagogik qarovsizlikdan, bolaning atrofdagilar bilan nutq muloqotining yetarli emasligidan, oilada ikki tillilikdan bo‘ladi. Bu holatlarning aniq chegaralanishi o‘quv diagnostikasi jarayonida aniqlanishi mumkin. Farqlovchi belgilaridan, og‘ir nutq tashxisi to‘g‘risida gapiruvchi markaziy nerv sistemasining organik shikastlanishining mavjudligi, til umumlashmalarini mustaqil egallay olmaslik psixik funksiyalarning ko‘proq ifodalangan kamchiligi bo‘ladi. Tashhis qo‘yish mezonlarining eng muhimlaridan biri bolaning nutq rivojlanishini sekinlashgan tempida o‘zlashtirish ehimoli, ona tili grammatik qoidalarini – so‘zning grammatik belgilari o‘zgarishini tushunish, o‘xshash jaranglaydigan so‘z belgilarini tushunchada aralashtirmaslikning yo‘qligi, nutqning to‘liq rivojlanmaganligiga xos va mahkam bo‘lgan agrammatizmlar va so‘z tuzilishi buzilishining yo‘qligi hisoblanadi (N.S.Jukova, Ye.M.Mastyukova, T.B. Filicheva, 1990).
Do'stlaringiz bilan baham: |
