Nurullayeva gulshan sunnatullayevna bitiruv malakaviy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

61 

 

2.2 Zamonaviy she‟rshunosligimizda uchramaydigan badiiy san‟atlar tasnifi. 

 

Shayx  Ahmad  Taroziyning  ―Funun  ul-balog‗a‖  (―Balog‗at  fanlari‖)  asari 

turkiy  adabiyotshunoslikning  eng  dastlabki  asaridir.  Asar,  avvalo,  turkiy  tilda 

yozilganligi bilan xarakterlidir. Ya‘ni Taroziy turkiy tilda nazariy adabiyot yaratish 

an‘anasini  ilk  bor  boshlab  berdi.  Shu  bois  ilk  tajribada  ba‘zi  kamchiliklar, 

to‗ldirilishi lozim bo‗lgan ayrim o‗rinlar bo‗lishi tabiiy holdir. ―Funun ul-balog‗a‖ 

faqat  badiiy  san‘atlar  jihatidan  emas,  balki  o‗zbek  tilidagi  aruz,  qofiya  va  radif, 

she‘r  navlari  jihatidan  ham  muhim  manba  sanaladi.  Risolada  zamonaviy  

adabiyotshunosligimizda  uchramaydigan  o‗rinlar  talaygina  bo‗lib,  shulardan 

she‘riy  san‘atlargagina  taaluqlilarini  ifodalashga  harakat  qildik.  Ya‘ni  zamonaviy 

she‘rshunosligimizda uchramaydigan badiiy san‘atlar.  

―Funun  ul-balog‗a‖da  ta‘rifi  keltirilgan  90  dan  ortiq  san‘atlarning  ba‘zilari 

zamonaviy  she‘rshunoslik uchun tamomila  uchramaydi, ba‘zi  turlari  esa  Atoulloh 

Husayniy  talqinida  ham  keltiriladi.  Ammo  bugungi  nazariy  adabiyotshunoslikda 

uchramaydi. Ular quyidagilar: 

1. 

Al-iltifot  

2. 

Al-intiboh 

3. 

Al-istifhom 

4. 

Al-istidlol 

5. 

Al-istidrok 

6. 

Al-mutadorif 

7. 

Al-maqlubot  (Y.  Is‘hoqov  asarida  maqlubotning  faqat  mustaviy  turi 

uchraydi) 

8. 

Al-mutalavvin 

9. 

Al-mutasalsal 

---

 

 

 

62 

 

10. 

Al-mutazalzil 

11. 

Al-muhtamilu li-ziddayn 

12. 

Al-muvajjah 

13. 

Al-muqatta‘ 

14. 

Al-muvassal 

15. 

Al-mushajjar 

16. 

Al-murabba‘ 

17. 

Al-mujarrad 

18. 

Al-muammo 

19. 

Al-mug‗olata 

20. 

Al-lug‗z 

21. 

Al-raqto 

22. 

Al-xayfo 

23. 

Al-baroati istihlol 

24. 

Radd ul-ajz-alos-sadr 

25. 

Mushavvash  

26. 

Al-radd ul-aks 

27. 

Al-hashviyot 

28. 

As-sehr-ul-hilol 

29. 

As-siyoq-ul-e‘dod 

30.      Al-jam‘-ul-mufrad 

---

 

 

 

63 

 

31. 

At-ta‘rif-ul-mufrad 

32. 

At-taqsim-ul-mufrad 

33. 

 Al-jam‘ maat-tafriq 

34. 

 Al-jam‘-ul-maat-taqsim 

35. 

 Al-jam‘ maat-tafriq at-taqsim 

36. 

Al-husn-ut-talab 

37. 

Al-husn-ul-maqta‘ 

Shu  xususiyatga  ega  bo‗lgan  badiiy  san‘atlarni  shartli  ravishda  jadvallashtirishga 

harakat  qildik.  Quyidagi  jadvalda  37  san‘at  turi  sanaladi.  Ulardan  14  san‘at  faqat 

―Funun  ul-balog‗a‖da  uchraydi,  ya‘ni  ular  sof  turkona,  23  ta  san‘at    har  ikkala 

asarda  bor.  Bugungi  adabiyotshunosligimizdauchramaydigan  badiiy  tasvir 

vositalaridir: