Nurullayeva gulshan sunnatullayevna bitiruv malakaviy

AL-MUVAJJAH

 san‘ati. Muallif izohi: ―Bu san‘at aningtek bo‗lurkim, mahbubni 

yo  mamduhni  bir  tariqa  sifat  birla  zikr  qilib,  yana  bir  turluk  sifatini  anga  tamsil 

qilurlar‖.  Bu  san‘at  go‗yo  tamsil  (misol  keltirish)  sana‘tiga  o‗xshash.  Biroq 

tamsilda  birinchi  misrada  yorning  biror  ta‘rifi  yoki  sifati  haqida  aytilib,  ikkinchi 

                                                           

45

 O‘sha asar, 119-bet. 

46

 O‘sha asar, 119-bet. 

47

 O‘sha asar, 119-bet. 

---

 

 

 

28 

 

misrada  shu  sifatga  doir  tabiatdan  biror  misol  keltiriladi.  Al-muvajjahda  esa 

ikkinchi  misradagi  misol  ham  birinchi  misraga  tayanadi,  ya‘ni  yorning  yana 

boshqa bir sifati tamsil qilinadi, borliqdan misol keltirilmaydi. Demak, al-muvajjah 

tamsil  emas.  Biroq  unda  tamsilning  ba‘zi  uchqunlari  bor.  ―Funun  ul-balog‗a‖da 

tamsil haqida boshqa alohida ma‘lumot yo‗q. Adabiyotshunos Burobiya Rajabova 

―Tamsil  san‘ati‖  nomli  asarida  ham  tamsil  haqida  ma‘lumot  beruvchi  manbalar 

qatoridan  ―Funun  ul-balog‗a‖ni  sanamaydi.  Taroziy  o‗z  ijodidan  Al-muvajjahga 

misol keltiradi:  

―Har lahza xasta jonima g‗amzang balo qilur, 

Andog‗ki bu ko‗ngulni qoshing mubtalo qilur‖

48

. 

Birinchi  misrada  oshiq  yorning  ishvali  qarashlarini  xasta  joniga  balo  deb  atab, 

ikkinchi  misrada  fikrini  dalillash  uchun  yorning  qoshini  tamsil  qilmoqda.  Bu 

ma‘naviy san‘at ham zamonaviy she‘rshunoslikda uchramaydi.  

AL-LUG„Z

 san‘ati. Lug‗z so‗zi arabchada ―yopiq narsa, yopiq nimarsa‖ ma‘nosini 

anglatadi.  ―Lug‗z  mavzun  kalom  bo‗lub,  bir  nimaning  ahvol-u  sifatin  zikr  etmak 

bila  aning  zotig‗a  dalolat  qilur  va  shart  uldurkim  ul  ahvol-u  sifatning  yig‗indisi 

aning  zotig‗a  asos  bo‗lg‗ay,  garchi  alar  o‗zga  nimalarning  zotinda  dag‗i  topilsa 

ham‖

49

. 

Lug‗z  keyingi  davr  manbalarida  badiiy  san‘at  emas,  balki  alohida  she‘riy 

janr  sifatida  talqin  qilinadi.  Hatto  Navoiy  lug‗zlari  ham  mustaqil  janrdir.  Biroq 

mumtoz  poetikaga  doir  bir  talay  risolalarda  lug‗z  ma‘naviy  san‘at  sifatida  talqin 

qilingan.  Ba‘zi  zamonaviy  risolalarda  ham  shunday  mulohazalar  mavjud. 

Adabitotshunos I. Adizova o‗zining ―Uvaysiy ijodida janrlar takomili‖ nomli ilmiy 

risolasida  lug‗zni  she‘riy  san‘at  sifatida  baholaydi:  ―Har  bir  she‘rni  janr  sifatida 

tasniflashda ma‘lum belgilar inobatga olinadi. Ammo lug‗zni hajm, vazn, qofiya, 

                                                           

48

 O‘sha asar, 119-bet. 

49

 Husayniy Atoulloh. Badoe’u-s-sanoe’. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1981. – B. 

205 

---

 

 

 

29 

 

radif  nuqtayi  nazaridan  kuzatsak,  xos  xususiyatlar  ko‘zga  tashlanmaydi.  Demak, 

lug‗zni  alohida  janr  deb  qarash  haqiqatga  to‗g‗ri  kelmaydi.  Uni  she‘riy 

san‘atlardan biri deb qarash to‗g‗riroqdir‖

50

. Shayx Ahmad Taroziyning ―Funun ul-

balog‗a‖  risolasida  ham  lug‗z  shu  ma‘noda  sharhlangan.  Muallif  izohi:  ―  Bu 

aningtek bo‗lurkim, bir narsaning otin va haqiqatin yoshurub, mushabbah