Nurlanıw. Nurlanıw usılı menen jıllılıq almasıwlardıń tiykarǵı nızamları. Plank, vin, Stefan-Boltsman, Kirxgof, Lambert nızamları

Nurlanıw.Nurlanıw usılı menen jıllılıq almasıwlardıń tiykarǵı nızamları.Plank, vin, Stefan-Boltsman, Kirxgof, Lambert nızamları.
Jıllılıq texnikasınıń joqarı temperaturalar salasında, nurli jıllılıq almasıw óziniń jedelligi menen basqa jıllılıq almasıw usıllarınan joqarı turadı. Sol sebepli joqarı temperaturalarda isleytuǵın agregatlardi jaratıwda, nurli jıllılıq almaslawınan joqarı dárejede paydalanıwdı itibarǵa alıw kerek. Bul áwele, qazan apparatlarına, sanaat peshlerıne tiyisli bolıp tabıladı. Qurılıs materialları kárxanalarında, tsement, hák, shamot hám basqa meteriallardi óndiriste bunday peshler keń qollanılıp atır. Jıllılıq bir deneden ekinshisine nur arqalı uzatılıw procesi nurli jıllılıq almasinuvi dep ataladı. Íssılıq nurlarınıń tarqalıwı bul dene ishki energiyasınıń elektromagnit tolqın energiyasına aylanıwı bolıp tabıladı. Temperaturası absolyut noldan ayrıqsha bolǵan hámme deneler nur tarqatadı.
Nurlanıw energiyası tiykarınan nur tarqatıp atırǵan jismning fizikalıq ózgeshelikleri hám temperaturasına baylanıslı. Elektromagnit tolqınlar bir-birinen tolqın uzınlıǵı yamasa terbelis chastotası menen parıq etedi. Eger tolqın uzınlıǵı , terbelis chastotasın N menen belgilesak, ol halda barlıq nurlar ushın vakuum daǵı tezlik w=N=3108 m/s boladı. Nur energiyasın tasıwshı bólek retinde foton qabıl etilgen. Foton (grek rhos (rhotos) - jaqtılıq ) háreketlenip atırǵan waqıtta málim massaǵa iye, tınısh jaǵdayda onıń massası nolǵa teń boladı. Nurlar arasında kózge kórinetuǵın (=0, 40, 8 mkm) hám infraqızıl (=0, 8800 mkm) nurlar kóp muǵdarda jıllılıq energiyasın eltganligi sebepli olar jıllılıq nurları dep ataladı. Kópshilik qattı hám suyıq deneler 0 den  ge shekem aralıqta bolǵan barlıq tolqın uzınlıǵı daǵı energiyanı shıǵaradı, yaǵnıy bul denelerdiń nurlanıw spektrlari pútin (tutas ) boladı. Birpara deneler uzlukli spektrli, yaǵnıy tek arnawlı bir tolqın uzınlıqlar aralıǵinda energiya nurlantiradi. Olarǵa qızdırılǵan gazlar hám puw kiredi. Nur shıǵarap atırǵan jismning tek temperaturası hám optikalıq ózgeshelikleri menen anıqlanatuǵın nurlanıw jıllılıq nurlanıwı dep ataladı. Denege yutilgan jıllılıq nurları atom hám molekulalardıń tártipsiz jıllılıq háreket energiyasına aylanadı hám jismning temperaturasın asıradı. Íssılıq nurlanıwın xarakteristikalaytuǵın tiykarǵı shamalarǵa tómendegiler kiredi: nurıy aǵıs Q, nurlanıw qısıqlıǵı Ye hám nurlanıw jedelligi (aǵımdıń Spektral qısıqlıǵı ) J. waqıt birligi ishinde, tolqın uzınlıǵı  den +d bolǵan aralıqta uyqas bolǵan nurlanıw energiyasına aǵımdıń monoxromatik nurlanıwı Q dep ataladı. Spektrning 0 den  ge shekem aradaǵı tolqın uzınlıqlarına uyqas bolǵan barlıq nurlanıwǵa integral yamasa nurıy aǵıs Q dep ataladı. Jismning maydan birliginen barlıq jónelisler boyınsha nurlanayotgan nurli aǵımǵa jismning integral nurlanıw qısıqlıǵı dep ataladı.
E=dQ/dF (10.1)

Nurlanayotgan jismning barlıq maydanı boyınsha tarqalıp atırǵan nurli aǵıs:

Q

Tolqın uzınlıǵınıń sheksiz kishi orlag'ida traqalayotgan aǵıs qısıqlıǵın, sol aralıq úlkenligine qatnası aǵımdıń spektral qısıqlıǵı (jedelligi) dep ataladı :

J_=dE/d (10.2)

Dene sırtına túsken barlıq nurıy energiya Q dıń bir bólegi QA denege jutıladı, bir bólegi QR odan qaytadı, qalǵan bólegi QD bolsa, dene arqalı ótip ketedi, yaǵnıy

Q=Q_A+Q_R+Q_D (10.3)
.
Nurlanıw energiyasın tarqatıw, jutıw, qaytarıw hám ótkeriw processleriniń jıyındısına nurli jıllılıq almaslaw dep ataladı
(10. 3) teńliktiń eki bólegin nurıy energiyanıń ulıwma muǵdarı Q ga bolsaq, tómendegin alamız :
bu yerda - mos ravishda yutilish, qaytarish va o‘tkazish xususiyatini tavsiflaydi (10.1-rasm).
(10.4) tenglik nurlanish energiyasi issiqlik balansining tenglamasi deyiladi.
Agar A=1 bo‘lsa, (ya’ni R=D=0), u holda jism o‘ziga tushadigan barcha nurlanishni yutadi. Bunday jism absolyut qora jism deyiladi.


deyiladi. Spektrning 0 den  ge shekem aradaǵı tolqın uzınlıqlarına uyqas bolǵan barlıq nurlanıwǵa integral yamasa nurıy aǵıs Q dep ataladı. Jismning maydan birliginen barlıq jónelisler boyınsha nurlanayotgan nurli aǵımǵa jismning integral nurlanıw qısıqlıǵı dep ataladı.
E=dQ/dF (10.1)

Nurlanayotgan jismning barlıq maydanı boyınsha tarqalıp atırǵan nurli aǵıs:Q

To‘lqin uzunligining cheksiz kichik orlag‘ida traqalayotgan oqim zichligini, shu oraliq kattaligiga nisbati oqimning spektral zichligi (jadalligi) deyiladi:

J_=dE/d (10.2)

Dene sırtına túsken barlıq nurıy energiya Q dıń bir bólegi QA denege jutıladı, bir bólegi QR odan qaytadı, qalǵan bólegi QD bolsa, dene arqalı ótip ketedi, yaǵnıy

Q=Q_A+Q_R+Q_D (10.3)

Nurlanıw energiyasın tarqatıw, jutıw, qaytarıw hám ótkeriw processleriniń jıyındısına nurli jıllılıq almaslaw dep ataladı.

(10. 3) teńliktiń eki bólegin nurıy energiyanıń ulıwma muǵdarı Q ga bolsaq, tómendegin alamız:

bu yerda - mos ravishda yutilish, qaytarish va o‘tkazish xususiyatini tavsiflaydi (10.1-rasm).
(10. 4) teńlik nurlanıw energiyası jıllılıq balansınıń teńlemesi dep ataladı.
Eger A=1 bolsa, (yaǵnıy R=D=0), ol halda dene ózine túsetuǵın barlıq nurlanıwdı utadı. Bunday dene absolyut qara dene dep ataladı. (10.5)