Nuqtaning tezligi koor-dinataning vaqt bo‘yicha o‘zgari-shini aniq

E^’ E=q/4_hr²; ^‘= E^’dr  Edr = q/4_hr; ^‘  .

Demak, yakkalanmagan o`tkazgichning sig’imi doimo uning yakkalangan holatdagi sig’imidan katta bo`ladi. Bu hodisadan foydalanib zaryad to`plashga imkon beradigan “Kondensator “ deb atalgan qurilmalar yasaladi. Har qanday kondensator ikki o`tkazgichdan iborat sistema bo`lib, o`tkazgichlarni uning qoplamalari deyiladi. Qoplamalarning geometrik shakliga qarab, ularni yassi, sferik va silindrik kondensatorlar deyiladi. Odatda kondensator qoplamalari bir-biriga nisbatan shunday joylashtiriladiki, ularga miqdorlari bir xil va ishoralari qarama-qarshi zaryad berilganda hosil bo`ladigan elektr maydoni qoplamalar orasida mujassamlashgan bo`ladi. Bunga qoplamalar orasidagi masofa d ni, ular qoplamalarning chiziqli o`lchamlariga nisbatan ancha kichik qilish yo`li bilan erishiladi.

Yassi kondensator sig’imi. Bir biridan d masofada joylashgan, har birining yuzasi S bo`lgan ikki paralel metall plastinkalardan iborat sistemani yassi kondensator deyiladi (17.13-rasm). >>d, bo`lgani uchun kondensator qoplamalarini cheksiz zaryad

langan tekisliklar deb qarab, ular orasidagi maydon kuchlanganligini E=/_o ifoda yordamida hisoblash mumkin. U holda qoplamalar orasidagi potensiallar ayirmasi:

₁ - ₂   d_o.

Sig’imi esa

C = _oS/d (17.36)

bo`ladi.

Bunda  - qoplamalar orasida joylashtirilgan dielektrikning dielektirik singdiruvchaniligi.

Kondensatorning sig’imi uning qoplamalari orasidagi potensiallar ayirmasini bir birlikka oshirish uchun qoplamalarga qancha miqdorda zaryad berish kerakligini ko`rsatadi.

Sferik kondensator radiuslari R₂>R₁ bo`lgan ikkita kontsentrik sfera shaklidagi qoplamalardan iborat bo`ladi (17.14-rasm).

Ichki qoplamaga q>0, tashqi qoplamaga esa q<0 zaryad berilgan bo`lsin. Bizga ma`lumki, zaryadlangan sfera fazasi o`zidan tashqarida elektr maydon hosil qiladi. Qoplamalar musbat va manfiy zaryadlar bilan zaryadlanganliklari uchun ular tomonidan hosil qilingan elektr maydoni tashqi qoplamaning tashqarisida bir-birini yo`qotadi. SHuning uchun kondensator qoplamalari orasidagi maydon ichki qoplamaning q zaryadi hosil qilgan maydondan iborat bo`ladi:

U holda

C = q/(₁ - ₂ ) =4_oR₁R₂ /(R₂ - R₁ ) (17.37) agar R₂ - R₁ = d R₁ bo`lsa C = ₀S/d bunda S = 4R² -kondensator ichki qoplamasining yuzasi.

Silindrik kondensator -umumiy o`qqa ega bo`lgan va bir-biriga kiydirilgan ikkita yupqa devorli metal silindrdan iborat qurilmadir (17.15-rasm). R₁ radiusli ichki qoplamaga musbat, R₂ radiusli tashqi qoplamaga manfiy q zaryad berilgan bo`lsin. Sferik kondensatorlar uchun ko`rsatilgan shartlarga ko`ra qoplamalar orasida mujassamlashgan elektr maydon ichki qoplamaning zaryadlari tomonidan hosil qilinadi.

Bunda R₂ - R₁=d<< shart bajarilsa cheksiz uzun silindrlar deb ular orasidagi maydon kuchlanganligini hisoblash mumkin:

(17.38)

Agar R₂ - R₁ = d R₁ bo`lsa, C = <sub>o</sub> S/d hosil bo`ladi.


Kondensatorlarni ulash. Amalda kerak bo`lgan elektr sig’imini hosil qilish uchun kondensatorlarni bir-biriga parallel yoki ketma-ket ulanadi. Kondensatorlarni parallel ulash 17.16-rasmda ko`rsatilgan. Parallel ulangan kondensatorlarning qoplamalari orasidagi potensiallar ayirmasi ₁- ₂ bir xil bo`ladi. Ularning qoplamalarida to`plangan zaryadlar esa mos holda


q₁=c₁(₁-₂),

q₂=c₂(₁-₂),

......................

q_n=c_n(₁-₂).

Kondensator batareyasining zaryadi

(c₁ + c₂ + c₃ +. . . + c_p )(₁-₂).

Batareyaning to`la sig’imi (17.39)

Demak umumiy sig’im ulangan kondensatorlar sig’imlarining yig’indisiga teng bo`ladi.