Nukus davlat pedagogika instituti "kelishilgan"

Sodda gap sintaksisi. Bo„laklanish. Sintaktik bo‗laklanish.Sintaktik va 
morfologik shakllar. Sintaktik aloqaga kirishadigan va sintaktik aloqaga 
kirishmaydigan sintaktik shakllar. Gap bo‗laklari. Gap bo‗laklarining leksik-
grammatik xususiyatlari. Logik bo‗laklar va grammatik bo‗laklar. Gap 
bo‗laklarining tasnifi. Bosh bo‗laklar va ikkinchi darajali bo‗laklar.Gap bo‗laklari 
talqiniga turlicha yondashuvlar. Kesim gapning asosiy uyushtiruvchi markazi 
ekanligi.

---

85 
Bosh bo„laklar. Kesim nutq predmetining belgisini tasdiq yoki inkor yo‗li 
bilan anglatadigan bo‗lak ekani. Kesim-predikativ markazni tashkil qiluvchi bosh 
bo‗lak. Kesimlarning morfologik ifodasiga ko‗ra turlari: ot-kesimlar, fel-kesimlar. 
Kesimning tuzilishiga ko‗ra turlari: sodda kesim, sostavli kesim va murakkab 
kesim. Mustaqil va nomustaqil kesimlar. 
Murakkab kesimlar. Bog‗lama. Fel bo‗lmagan so‗zlar bilan birga kelib, 
kesimni shakllantirish, predikativlikni ko‗rsatish, modallik, zamon, mayl, shaxs-
son ma‘nolarini ifodalash uchun qo‗llanishi. Kesimning ega bilan moslashuvi. 
Ega gapdagi fikr qaratilgan predmetning nomi ekanligi. Ega harakatini 
bajaruvchi shaxsning nomi yoki kesim ifodalangan holat yoki belgi qarashli 
predmet nomini bildirishi. Ega va subyekt. Eganing turli so‗z turkumlari bilan 
ifodalanishi. Eganing qo‗llanmaslik holatlari. Eganing kesim bilan shaxs va songa 
ko‗ra mos bo‗lishi. Eganing birikmali (yoyiq) kelishi. 
Egasiz gaplar o‗z logik-grammatik xususiyatiga qarab egali gaplardan 
farqlanishi. Egasiz gaplarning turlari: shaxsi aniq gaplar, shaxsi noma‘lum gaplar, 
shaxsi umumlashgan gaplar, shaxssiz gaplar, nominativ gaplar, vokativ gaplar. 
Bo‗laklarga ajralmaydigan gaplar, ularning mazmunga ko‗ra turlari. 
Ikkinchi darajali bo„laklar. Ularning gapdagi semantik va leksik-grammatik 
xususiyatiga ko‗ra tasnifi: aniqlovchi, to‗ldiruvchi, hol. 
Aniqlovchi predmetning sifati, xususiyati miqdori yoki qarashliligi kabi turli 
belgilarini anglatuvchi ikkinchi darajali bo‗lak yekanligi. Aniqlovchining gapda 
konstruktiv bo‗lak bo‗la olmasligi. 
Aniqlovchining ifodalanishi. Birikmali qo‗llanishi. Aniqlovchining turlari: 
sifatlovchi aniqlovchi, qaratqich aniqlovchi.
Sifatlovchili birikma qismlari bitishuv yo‗li bilan birikib atributiv 
munosabatini ko‗rsatishi. Qaratqichli birikma qismlari moslashuv yo‗li bilan 
birikib, atributiv munosabatini ko‗rsatishi. 
Izohlovchi predmetni boshqacha nom bilan atash uchun qo‗llanadigan 
aniqlovchining alohida turi ekanligi. Izohlovchining turlari. Izohlovchining turli 
ma‘no ifodalashi. 
To„ldiruvchi predikatning obyekt valentligini ifodalaydigan ikkinchi darajali 
bo‗lak ekanligi. To‗ldiruvchi hokim bo‗lagiga kelishik yordamida va ko‗makchi 
bilan bog‗lanishi va ularning semantikasi. Mustaqil va nomustaqil to‗ldiruvchi. 
To‗ldiruvchining turli so‗z turkumlari bilan ifodalanishi. To‗ldiruvchining 
vositasiz, vositali turlari, har ikki turning ma‘nosi va qo‗llanishidagi o‗ziga xos 
tomonlari. Funksional va nofunksional to‗ldiruvchilar
Hol. Kesimga tobe bo‗lib, harakatning bajarilishidagi turli holatlarni 
bildiradigan ikkinchi darajali bo‗lak ekanligi. Hol va to‗ldiruvchi. Holning turli 
so‗z turkumlari bilan ifodalanishi. Holning turlari: ravish holi, o‗rin holi, payt holi, 
sabab holi, maqsad holi, miqdor-daraja holi.
Determinant bo‗laklar. Ularning gap tarkibidagi qo‗llanish xususiyati. 
Funksional va nofunksional hollar