Нукус 2015 Қорақалпоғистон республикаси халқ таълими вазирлиги к. Убайдуллаев номидаги Республика педагог

__
Таълим муассасаларида суициднинг психопрофилактик чора-тадбирларини ташкил этиш
28
келди. Бу тарздаги маълумотлар унинг яқинлари ва “суицид” содир 
бўлган жойи гувоҳлик берса, ўлимидан олдин болаларнинг ота-онала-
рига қолдирган хатида кичик синглисини яхши парваришлаш ва тарбия 
қилишларини унга яхши таълим беришларини, унга яхши таъминлан-
ган келажакни яратишни сўраган, шунингдек қилган ишларидан узр 
сўраб, уларга “у дунёда” яхши бўлишига ота-онасини ишонтиришган.
А.Е. Личко фикрига кўра тарбиянинг мувозанатлашмаган (дисгармо-
ник) шакли у ёки бу кўринишдаги характер акцентуациясининг, шу 
жумладан ўзини халок этувчи хулқ шаклларининг шаклланиши ва 
мустаҳкамланишига имкон туғдиради.

---

Нукус 2015
__
29
Ҳ
озирги вақтда психологик инқирозли кечинмаларни ўқувчи томони-
дан бошдан кечирилиши натижасида, ҳаёт мазмуни ва мақсадини 
қайта англаш ва қайта қуриш, ўз ўтмишини янгича баҳолаш, етакчи 
мотивларнинг бартараф этилиши ёки ўзгаришида намоён бўлади.
Турли тоифадаги шикастланиш вазиятлари ўсмирлар учун аҳамият-
лилик даражасига кўра турлича таъсир кўрсатади. Бунда ўқувчи шах-
сида шаклланган турғун, аҳамиятли хусусиятлар бузилишларига олиб 
келувчи омиллар шаклланганда ҳимоя механизмлари ишга тушади. 
Кучли шикастлантирувчи омилларни ҳис этган ўсмир уларни такрор-
ланишидан хавотирланади, салбий эмоционал кечинмаларни пайдо 
бўлишига сабаб бўлади, натижада ўқувчи шахс ўз-ўзини идора эта 
олмайди, турли хатоларга йўл қўяди. Уларда хотира, диққат коорди-
нациясининг бузилиши ўқишдаги ўзлаштириш даражасига пасайиб 
кетишига сабаб бўлади. Эмоционал зўриқишлар ўсмирларда психо-
соматик бузилишлар негизида келиб чиқувчи жисмоний соғломлик 
ҳолатига салбий таъсир кўрсатади. 
Узоқ давом этган стрессли вазиятлар ўқувчи шахсларда ўзини тин-
члантиришнинг сунъий йўлларини излаб топиш эҳтиёжини келиб 
чиқиши натижасида эрта чекиш, турли токсик моддалар, алкогол ва 
наркотик моддаларни истеъмол қилишни бошлайдилар. Шикастлан-
тирувчи вазият таъсирида ўсмирда ўтмиш, ҳозир, келажакни тўғри 
идрок эта олмайдилар натижада ўқувчи шахс ўзини шикастлантирувчи 
вазиятдан олдинги қандай ҳолатда бўлса шундай ҳолатда идрок эта-
ди. Масалан, шикастлантирувчи вазият 14 ёшда юзага келган бўлса 
ўсмир шахс ўзини узоқ вақт мобайнида айнан ўша ёш юзасидан идрок 
қилади. Ўсмир шахснинг шикастлантирувчи вазиятлар натижасида 
шаклланувчи эмоционал кечинмалари унинг вазиятни ҳал этиш усул-
лари ҳақидаги иллюзияларнинг бузилишларига олиб келади. Ўсмир 
ўзидаги шахс сифатида психологик имкониятларни етарлича бахо-
лай олмайди. Мактабда яхши ўқиш шахсга ҳимояланганлик хиссини