Noyob va radioaktiv metall rudalarini qazish va qayta ishlash

PP

&„ = — = — sin a = a sin a
«_SS


^s« kuchlanish ikkiga ya'ni tabiiy (normal) ^s« va urunma * kuchlanishlarga bo‘linadi.


Unda


a„ = a sin² a


1
r = <r sin acos« = —cr sin 2a
2


Tog‘ jinsi massivi kuchlanganlik holati quyidagi uch turga bo‘linadi (2-rasm): chiziqli, tekis va ko‘lamli (hajmli).





2-rasm. Kuchlanganlik holati turlari: a - chiziqli; b - tekis; v - ko'lamli.
Chiziqli kuchlanganlik holatida massivning elementar blokiga bitta vertikal o‘q bo‘ylab kuch ta’sir etadi. Berilgan sharoitda bu kuchlar ta’siri ostida maydonga perpendikulyar yo‘naltirilgan ta’sir kuchi eng katta tabiiy kuchlanishlarni sodir etadi. Har qanday nuqtada faqat bitta shunday maydon aniqlanishi mumkin. Bu maydonda urinma kuchlanishlar ^T = ⁰ bo'ladi.


Elementar bloklarda tekis kuchlanish holati agar kuchlar ikkita o‘zaro perpendikulyar yo‘nalishlar bo‘yicha ta’sir etsa vujudga keladi. Bu holatda blokdan o'tkazilgan har bir nuqtada ikkita maydon hosil bo'lishi mumkin. Bunda d va o₂ eng katta T1 va t₂ esa mos ravishda 0 ga teng bo'ladi. Ko'lamli kuchlanishlar holatida bunday yuzalar uchta bo‘ladi.
Ko‘rsatilgan maydonlarning kuchlanishlar nazariyasi bo‘yicha tabiiy kuchlanishlar eng katta, urinma kuchlanishlar esa 0 ga teng bo‘ladi. Tabiiy


8




kuchlanishlar oi va asosiy kuchlanishlar 02 va 03 tutashgan maydon asosiy maydon deyiladi. Chiziqli kuchlanish holatlarida ^CTi '' 0, ^CT2 ^{= CT}3 ⁼ 0; tekis kuchlanish holatlarida ^i > ^2 * 0, &3 = 0; ko'iamli kuchlanish holatlarida esa ^¹ > ^2 > ^3 * 0tengsizlik
bo‘ladi.
Tog‘ jinslari elementar bloklarida kon ishlarining o’pirilishi oqibatida massiv asosiy kuchlanishlar (0i, 02, va 03) ta’siri ostida ko‘lamli kuchlanish holatida bo‘ladi. Agar elementar blok er qa’rining bir qancha metr chuqurligida joylashgan bo‘lsa, unda uning gorizontal yuzasida tog‘ jinsi zichligi p (kg/m), og'irlik kuchining tezlashishi g (m/sm) va chuqurlik h (m) ga bog‘liq ravishda vertikal kuchlanish 01 sodir bo‘ladi.
^ = gph = yh
bu yerda Y = ^gp tog‘ jinsining tabiiy solishtirma og'irligi, N/m.
Eng katta kuchlanish ta’siri ostida elementar kubik shakldagi blokga o‘zaro ikkita perpendikulyar yuza bo‘ylab yonlama 01 va 02 qarshilik kuchlanishlari ta’sir ko‘rsatadi.


1000 m chuqurlikgacha bo‘lgan bir turdagi mustahkam tog‘ jinslarida gorizontal 02 va 03 kuchlanishlar kattaligi o‘zaro teng bo‘ladi. Bu kuchlanishlar YUnga moduli, Puasson koeffitsienti va eng katta kuchlanish 01 larga bog‘liq bo‘ladi.
^i ^ &2 bo'lganda keltirilgan ko'rsatkichlar Guk qonuniga asosan quyidagicha bog‘langan.


ei = -¹ ki - ^(^2 ⁺ °3)]
E


e 2 = ■¹ k 2^- /^/(^ ⁺ &3^)]
E


e3 = 4 ^[^3 ^- A⁽^1 ⁺ °3 ^)]
E


Bu yerda ei, e^, e> - asosiy kuchlanishlarning ta'sir yo'nalishlari bo'yicha nisbiy deformatsiyalarning ko‘rsatkichlari.
Shuningdek ^CT2 = °3 va ^e2 = ^e3 = ⁰ bo'lsa, unda


p-
₂ = <r₃ = — ^


^{1 -} P-


9