Новда, поя вазифаси ва морфологик тузилиши

Ўсимликнинг ҳаёт кечиришига қараб новданиг типлари. Поянинг тузилиши ўсимлик ҳаёт кечириш даври билан боғлиқдир. Баъзи ўсимликлар 5 - 7 хафта яшаса, айрим ўсимликлар 5000 йил ҳаёт кечиради.
Ўт ўсимликлар пояси вегетациясиниг охирида ўз фаолиятини тугатса, дарахт ўсимликларда ҳаётининг охиригача сақланиб қолади.
Қуйида айрим ўсимлик поясининг яшаш даврлари кўрсатилган. Баобаб 5150 йил. Мамонт дарахти 5000. Кипарис 3000. Эман 1200. Тилоғоч 500. Олма 200.
Ўтсимон пояли ўсимликлар ҳаёт кечириш даврига қараб, бир йиллик, икки йилик ва кўп йиллик турларга ажратилади. Бир йиллик ўсимликлар бир вегетация даврида ўз фаолиятини тугаллаб, кузга бориб халок бўлади. масалан: Буғдой, каноп, арпа, шоли ва ҳоказо.
Икки йиллик ўсимликлар биринчи йили вентатив органларини ҳосил қилса, иккинчи йили генератив органлар ҳосил қилади. Масалан: сабзи, лавлаги, турп.
Кўп йиллик ўтсимон ўсимликлар доимий ер ости илдиз поялар, илдизлар, пиёз бошлар ҳосил қилиш хсусиятига эга бўлади.
Ўсимликлар поясини шохланиши ва ёгочланиши хсусиятига қараб уларни уч гуруҳга ажратиш мумкин.
1. Дарахтлар. 2. Буталар. 3. Чала буталар.
Дарахтларда асосий поя яхши ривожланган бўлиб ундан ён шохлар ҳосил бўлади. Уларнинг пояси ердан бир неча метргача кутарилиб туради.
Буталарда асосий поя ривожланмаган, улар илдиз бўғизидан ҳосил бўлади, бўйи 4-6 м га етади. Масалан: анор, малина, ит бурун, смородина, сирен, саксовул каби чўл ўсимликлари киради.
Чала буталар поянинг пастки қисми ёғочлашиб пўкак билан қопланади, юқори қисми эса бир йиллик бўлиб, қишга бориб халок бўлади. масалан: шувоқ, астрагал, ўлмас ўт кабилар.
Новдада барглар жойланиши. Новдада барглар қуйидаги тартибда жойлашади: 1. Навбат билан ёки спиралсимон 2. Қарама - қарши 3. Мутовка шаклида. Бундай жойланишининг асосий моҳияти новдадаги барглар қуёшдан келадиган нурларни тусмаслик қонунига амал қилади.
Навбат билан ёки спиралсимон жойланишда барг ҳар бир буғинида биттадан жойлашади. Улар такрорланиб икки барг оралиғида ҳосил бўлган спирал барг цикли дейилади. Барг циклида жойлашган барглар спирали сони каср суратига, ундаги барглар сони махражига ёзиб кўрсатилади. Масалан: 1/2, 1/3, 2/5, 3/8, 5/13.
1/2 сондаги барг жойланиши галла гулдошлар оиласига, 1/3 лолада, 2/5 олма, олхури, нокда учрайди.