Norova nasiba baxtiyor qizi "kecha va kunduz" romanining matniy struktural tahlili

 

                                    

                                      1-sintagmatik qator 

 

Miryoqub - Akbarali - Zunnun - Hakimjon 

 Miryoqub,  Akbarali,  Zunnun,  Hakimjon  xarakter,  faoliyat,  yashash  tarzi, 

dunyoqarash, maqsad-maslak jihatdan bir-birlariga o`xshamagan obrazlardir. 

Miryoqub  rasmiy  jihatdan  biror  hukumat  idorasida  xizmat  qilmaydi.  Asosan 

pinhona  tadbirkorlik  bilan  shug`ullanadi.  Bir  nechta  do`kon,  choyxonalari  bor. 

Katta daromad keltiradigan paxta zavodining egalaridan biri. 

---

 U ziyrak, ishbilarmon, istagan odamning ko`ngliga yo`l topa oladigan kishi. 

O`ziga  xos  demokratizmga  moyil.  Faqat  katta-kichik  amaldor,  boylar  emas,  faqir 

fuqaro, kichik xizmatchi, mardikor, chorakorlar bilan ham erkin, xush muomalada 

bo`la  oladi.  Bu  boisdan  dushmanlari  yo`q  hisobi.  Hammaning  ko`nglini  olishga, 

barcha  bilan  teng,  samimiy  munosabatda  bo`lishga  urinadi.  Boyligi,  mavqeini 

ko`z-ko`z  qilishni  istamaydi,  aksincha  yashirib,  o`zini  ko`pchilik  qatoridagi  bir 

odam, oddiy fuqaro sifatida ko`rsatishga harakat qiladi. 

 Miryoqub  Akbarali  mingboshidan  zehn,  aql,  muomala,  topqirlik, 

ishbilarmonlik jihatidan bir necha baravar yuqori turadi. Aslida Akbaraliga yuqori 

mansabni olib berish, uni hukumat tizimiga Miryoqub olib kirgan. Avval Akbarali 

imkoni  juda  cheklangan  ellikboshi  bo`lib,  qishlog`idan  tashqarida  uni  juda  oz 

odam bilgan. Tasodif tufayli bir davrida Miryoqubni uchratib qolib, u bilan bir oz 

muloqotda bo`ladi. Uning qo`lidan ko`p ish kelishini tushunib, uyiga qaytgach, bir 

aravani qovun-tarvuz kabi dehqonchilik ashyolari bilan  to`ldirib, Miryoqubnikiga 

jo`natib  yuboradi.  Oradan  ko`p  o`tmay,  Akbarali  mingboshilik  mansabiga  ega 

bo`ladi. 

 Sirtdan  qaraganda,  Akbarali  Miryoqubning  xo`jayini,  valene`mati.  U 

Miryoqubni  jahli  chiqqanda  koyib,  urishib,  hatto  haqorat  qilib  turadi.  Unga 

bemalol  ish  buyuradi.  Ammo  ularning  munosabatlariga  chuqurroq  nazar  solinsa, 

Akbarali  Miryoqubning  qo`lida  bir  qo`g`irchoq,  o`z    maqsadlarini  amalga 

oshirishda  qulay  bir  vosita,  xolos.  Po`lus  (volost)  aslida  Miryoqubning  aqli, 

tadbirkorligi  bilan  boshqariladi.  Hatto  mingboshining  mulki  yer-suvlari 

Miryoqubning  ixtiyori,  jasoratlarida.  Akbarali  biror  ishni  Miryoqubsiz 

bajarolmaydi. Chunki unda tashkilotchilik, o`tkir zehn, ishbilarmonlik yo`q. 

Akbaralining siyosiy-tashkiliy  jihatdan nihoyatda ojizligi, rahbarlik-rahnamolikka 

yaroqsizligi Miryoqubning otasi 1-2 oyga Karimga dam olishga ketganligida aniq 

bo`lib  qoladi.  Miryoqubsiz  o`z  yo`lini  darrov  yo`qotgan  mingboshi  ketma-ket 

xatolarga  yo`l  qo`yadi.  Qishloqda  boylar  haddan  oshib,  dehqonlarga  zulmni 

haddan oshiradilar. Oqibatda isyon boshlanib, Akbaralining mansabdan haydalishi 

---

aniq bo`lib qoladi. Voqealarning bu silsilasi Akbaralining zaharlanib o`lishi bilan 

nihoya topadi. 

 Bir  sintagmatik  qatordagi  Miryoqub  va  Akbarali  ko`p  jihatdan  bir-

birovlariga  o`xshamaydilar,  hattoki  zid  to`radilar.  Buni  quyidagi  chog`ishtirishda 

aniq ko`rish imkoniyati bor.