Noorganik kimyo

2.4- rasm. nolinchi tartibli reaksiyalar grafigi 
Ko’pchilik  reaksiyalar murakkab reaksiyalar bo’lib, ular bir necha bosqichda 
sodir bo’ladi.Murakkab reaksiyalar parallel, ketma-ket, tutash, zanjir reaksiyalarga 
bo’linadi. 
         Parallel reaksiyalar   bir  vaqtning  o’zida bir necha yo’nalishda 
boradi.                           
                                      
┌─ 2KCl + 3O
2
 
                  6KClO 
3
  = 
                                      
└─ 3KClO 
4
  + KCl 
      
Ketma-ket reaksiyalar  bosqichma-bosqich boradi: 
H
3
PO
4
 + NaOH = NaH
2
PO
4
 + H
2
O 
                  NaH
2
PO
4
 + NaOH = Na
2
HPO
4
  + H
2
O 
                  Na
2
HPO
4
 + NaOH = Na
3
PO
4 
+ H
2
O 
Tutash reaksiyalarda ikki reaksiyadan biri ikkinchisining  borishini 
ta’minlaydi. Masalan: HJ bilan H
2
CrO
4
 o’zaro reaksiyaga kirishmaydi. Lekin ularga 
ozroq FeO 
qo’shilsa, FeO oksidlanishi bilan birga HJ ham oson oksidlanadi. 
6FeO + 2H
2
CrO
4
 = 3Fe
2
O
3
 + Cr
2
O
3
 + 2H
2
O 
             6HJ + 2H
2
CrO
4
 = 3J
2
 + Cr
2
O
3 
+ 5H
2
O 
Zanjir reaksiyalar  bir-biri bilan ulangan ketma-ket, parallel, tutash reaksiyalar 
tizimidan tashkil topgan hamda  erkin  radikallar ishtirokida  boradigan 
 
bosqichlardan  iborat reaksiyalardir.                              
Vodorod va xlordan vodorod xlorid hosil bo’lish reaksiyasi eng oddiy  zanjir 
reaksiyaga misol bo’ladi.                       
Cl 
2           
→
        2Cl* 
 
H
2 
+ Cl*   
→
     HCl + H* 
Cl
2
 + H*     
→
        HCl + Cl* 

---

Anorganik kimyo fanidan majmua
 
 
 
20