Noorganik, fizik va kolloid kimyo kafedrasi

molyal kontsentrasiyasiga to’g’ri proportsional.

       D  t muz  = k •C m            D t muz  = t o muz  - t muz

     t o muz  -    toza erituvchining muzlash harorati

     t muz  -      eritmaning muzlash harorati

   D  t muz   -   muzlash haroratining pasayishi

      C m -   molyal kontsentrasiya, mol/kg

     k   -    krioskopik doimiylik, grad.kg/mol.

     k ning  fizik  ma’nosi  shundaki,  u kontsentrasiyasi 1 mol/kg bo’lgan eritma muzlash haroratining pasayishini ko’rsatadi.

     Har qanday  suyuqlik  uning  to’yingan bug’ bosimi tashqi bosimga teng bo’lganda qaynaydi.

     Eritma qaynash  haroratining  ortishi erigan modda molyal kontsenratsiyasiga to’g’ri proportsionaldir.

                       D t qay  = E* Cm           D t qay  = t qay  -  t o qay

     t qay   -   eritmaning qaynash harorati

     to qay    -   toza erituvchining qaynash harorati

     D t qay -   qaynash haroratining ortishi

    E   -     ebulioskopik doimiylik, grad.kg/mol.

     Krioskopik va ebulioskopik doimiylar faqat erituvchi tabiatigagina bog’liq kattaliklardir. Suv uchun K  = 1,86;     E  =  0,52.

     benzol uchun K  = 5,12 ;      E  = 2,57.

     Eritma muzlash  haroratining  pasayishini yoki qaynash haroratining ortishini o’lchab, noma’lum erigan moddaning molekulyar massasini aniqlash mumkin.

                                                                              K n 

             D t muz  = K * Cm   ;                  D t muz  = ---------

                                                                               M 

 

                  K* m* 1000                                       E *m*1000

           M = ----------      ;                              M = ----------

               D t muz* q                                              D t qay*q 

 

        Eritmaning eritmadagi zarrachalar  soniga  bog’liq  xossalari ya’ni osmotik                                   bosimi,  muzlash  va qaynash haroratlarining o’zgarishi  uning kolligativ xossalari deyiladi.

  Vant-Goff va Raul qonunlari faqat noelektrolit moddalarning eritmalarigagina qo’llaniladi.  Agar eritma  elektrolit  moddaniki bo’lsa, elektrolitning dissotsialanishi natijasida zarrachalarning soni ortadi.  Shu sababli elektrolit eritmasining osmotik  bosimi, muzlash va  qaynash  haroratlarining o’zgarishi shunday kontsentrasiyali noelektrolit modda eritmasinikidan yuqori bo’ladi. Yqoridagi formulalarni elektrolitlar  eritmasiga  qo’llash uchun Vant-Goff izotonik koeffitsientnikiritdi.

                      P = iCRT          D tmuz = i K Cm               Dt qay  = i E Cm

     Izotonik koeffitsient elektrolit eritmasining osmotik bosimi, muzlash va qaynash haroratlarining o’zgarishi teng kontsentrasiyali noelektrolitnikidan necha marta katta ekanligini ko’rsatadi.

                   DP taj        Dt muz taj             Dtqay taj

              i = ------ =      -----           =   ----------

                   DPnaz       Dt muz naz           Dtqay naz

 

         I= 1+a(m   -  1)            a   -disotsilanish darajasi;

                                               m- har bir molekuladan ionlarning hosil bo’lish

3. Eritmaning fizik-kimyoviy xossalari

Turli kontsentrasiyali ikki eritmani o’zaro aralashtirilsa, diffuziya jarayoni oqibatida ma’lum vaqtdan so’ng ularning kontsentrasiyasi tenglashadi.

     Agar turli konsentrasiyali ikki eritma o’rtasiga yarim o’tkazgich parda qo’yilsa, diffuziya asosan bir yo’nalishda ruy beradi. Yarim o’tkazgich parda tirqishlari nihoyatda kichik bo’lib undan faqat erituvchi molekulalarigina o’ta oladi, erigan modda molekulalari esa o’ta olmaydi. Erituvchi  molekulalari asosan konsentrasiyasi kam eritmadan kontsentrasiyasi ko’p eritmaga o’tadi.  Natijada kontsentrasiyasi yuqori eritmaning sathi balandlashib,  kontsentrasiyasi oz eritmaning sathi pasayadi.

     Erituvchi molekulalarining yarim o’tkazgich parda orqali bir tomonlama diffuziyasiga osmos deyiladi.  Osmos  hodisasini  to’xtatish uchun yuqori  kontsentrasiyali  eritmaga  berilishi zarur bo’lgan bosim osmotik bosim deyiladi.         

   Osmos hodisasini o’rganib, Vant-Goff   quyidagi qonunni kashf etdi:  Erigan modda gaz holatida bo’lib,  eritma hajmiga teng hajmni egallaganda hosil qiladigan bosimi shu eritmaning osmotik bosimiga teng bo’ladi.