Nomenklaturasi va izomeriyasi olinish usullari kimyoviy xossalari

CH₃ C₂H₅ C₂H₅ CH₃

4444 CH₃ H₁C₂ CN₃ SN₃

1 2-dimetil 1.4 dietil 1,2-dimetil-

siklobutan siklobutan 4-etilsiklobutan

OLINISHI

Sikloparafinlar va ularning xosilalari asosan, neft va o’simliklar tarkibida uchraydi. Birinchi bo’lib rus olimi V. V. Markovnikov o’z shogirdlari bilan Boku neftidan siklopentan, siklogeksan va ularning xosilalarini ajratib olgan xamda quyidagi usullar bilan sintez qilgan:

1).G.G.Gustavson digaloid birikmalarga rux ta’sir ettirib (Vyurs reaksiyasiga o’xshash) oladi.

CH₂-B₂

H₂C +Zn +Zn Br₂

CH₂-B₂

H.D.Ziliniskiy benzol va uning gomologlarini gidrogenlab siklogeksan va uning gomologlarini xosil qilgan:

CH₃ CH₃

3N₂Ni

150⁰C

2).Ikki asosli karbon kislotalarning kalsiyli tuzlarini pirolizga uchratilib xosil bo’lgan siklik ketonni qaytarilish yo’li bilan tegishli sikloparafin olinadi.

O

C O +2H₂

(CH₂)_N Ca ³⁵⁰ (CH₂)_P C=O (CH₂)₂CH₂

C O -H₂O

O

Sikloparafiplarniig fizik xossalari.

Sikloparafinlarning xossalari alkanlar xossasiga o’xshash bo’lib, ularning dastlabki ikki vakili gaz, qolganlari suyuqlik va qattiq moddalardir.

KIMYOVIY XOSSALARI.

Sikloparafinlardan faqat siklopropan va siklobutan xalqa uzilishi xisobiga birikish reaksiyasiga kirishadi qolganlarining xususiyati toyingan uglevodorod-larga o’xshash o’rin olish reaksiyasiga ega.

+Br₂ BrCH₂-CH₂-CH₂Br

+H₂ CH₃-CH₂-CH₂-CH₃

+Br₂ Br +HBr
Siklopropan va siklobutan birikish reaksiyasiga kirishadi, qolganlari esa o’rin olish reaksiyasiga ega ekanligi sababini nemis kimyogari Adolf Bayer o’zining "Kuchlanish nazariyasi" bilan tushuntiradi.
AXAMIYATI

1.Aromatik uglevodorodlar ayrimlari erituvchi xilma xil organik moddalarni

sinteziga (adepin kislota, kaprolakton) geksaxloran olishda va x/k va fiziologik

aktiv moddalar olishda ishlatiladi.

Sikloparafinlarning yoqilgi sifatida ishlatilishidan tashqari sintetik tola amino-

kapron, poliamid smola (naylon tolasi) olishda;

3.Xar xil organik sintezlarda ishlatilishlarini tushuntiriladi.


XULOSA

1.Demak aromatik uglevodorodlar biriktirish reaksiyaga ko’ra o’rin almashish

reaksiyalariga oson kirishadi.

Benzol xalqasidagi CH teng kuchli undagi C=C atomlari gibridlanishda σ boglar

uzunligi -1,4 A teng ekanligidadir.

3.1 tur o’rinbosarlar benzol xalqasiga elektron bulutlarni yo’naltirsa.II tur o’rin-

bosarlar esa xalqadagi elektron bulutlarini tortadi.

4.Aromatik uglevodorodlarni ayrim repilent, gerbitet, aspirin va xokazo olishda

ishlatiladi.

ADABIYOTLAR

1. 
   А.Ф.Бочков, В.А.Смей. “Органический синтез ” М. “Наука” 1987.
   
2. 
   Н.К.Кочетнов, Г.В.Кондратова. “Тонкий органический синтез, его значения, особенности развития”. М. “Знание”. 1984.
   
3. 
   О.С.Чижов, А.О.Чижов. “Рациональное планирование сложного органического синтеза”, М. “Знание” 1988.
   
4. 
   Ч.Лейн, Л.Пейт. “Как выбрат путь синтеза органического соединения”. М. “Мир”. 1973.
   
5. 
   К.Вюллер, Д.Пирсон. “Органические синтезы” М. “Мир”. 1973.
   
6. 
   А.Н.Несмеянов. «Начало органической химии». М. 1974.
   
7. 
   Гауптман З., Грефе Б., Реманс Х. «Органическая химия». М.: Мир. 1979.
   
8. 
   Моррисон Р., Бойд Р. «Органическая химия». М.: Мир. 1974.
   
9. 
   Аҳмедов Қ.Н., Йўлдошев Ҳ.Й. «Органик киме усуллари». Т.: «Университет». 1998 – 2003.
   
10. 
    Аҳмедов Қ.Н., Абдушукуров А.К., Тожимуҳамедов Х.С., Йўлдошев А.М. «Органик Киме умумий курсидан маърузалар матни». Т.: «Университет». 2000.
    
11. 
    Х.М. Шахидоятов, Х.У. Ходжаниязов «Функционально-замешенные пиримидины» Ташкент-2010 ФАН.