Mavzu: Garmonoidalar. Prostaglandinlar va ularning biologik ahamiyati

Mavzu: Garmonoidalar.Prostaglandinlar va ularning biologik ahamiyati.

Reja: 1.Prostaglandinlar va ularning turlari

2.Prostaglandinlarning organizmda o’zgarishidagi holatlar.

3.Prostaglandinlarning organizmga tasiri

4.Oshqozon osti bеzi gormonlari va ularning ta’sir mexanizmi

Hozirgi vaqtda 60 dan ortiq gormon va gormonoidlar aniqlangan. Adrenalin va noradrenalin gormonoidlar guruhiga mansub gormonlardir.

Prostaglandinlar (PG) biologik faol moddalar bo‘lib, mahalliy ta’sir

ko‘rsatuvchi gormonlardir. Prostaglandinlar barcha organ va

to‘qimalarda sintezlanib, organizmning talaygina fiziologik

funksiyalariga ta’sir ko‘rsatadi. Xususan buyraklar gemodinamikasini,

silliq muskullar qisqarishi, me’daning sekretor funksiyasi, yog‘, suv-

tuz va boshqa modda almashinuv jarayonlarni idora etadi.

Prostaglandinlarning o‘tmishdoshi linol va linolenat kislotadan hosil

bo‘luvchi araxidonat kislotadir.

Preparat aspirin ta'sir qilish mexanizmi. Aspirin prostaglandinni to'xtatish orqali ishlaydi: aspirin molekulalari (ko'k oltita heksonlar) hujayradagi kiradi va prostaglandinning oldini olish uchun siklooksigenaza fermentini (binafsha) kimyoviy tarzda o'zgartiradi.

Ko'pgina gormonlardan farqli o'laroq, prostaglandinlar qonda olib boriladigan bezdan ajralib chiqmaydi va tananing muayyan sohalarida ishlaydi. Buning o'rniga, ular kimyoviy reaktsiya orqali kerakli joyda va tanadagi deyarli barcha organlarda olib borilishi mumkin. Prostaglandinlar tana jarohati va kasallik bilan shug'ullanishning bir qismidir Prostaglandinlar ular yaratgan tananing bir qismiga qarab turli xil jarayonlarni nazorat qilish uchun signal sifatida ishlaydi.

Prostaglandinlar to'qimalarning shikastlanishi yoki infektsiyalangan joylarda tayyorlanadi, ular shifo jarayonida yallig'lanish, og'riq va isitma olib keladi. Qon tomirlari jarohatlanganda, tromboksan deb nomlangan prostaglandin zararni davolash uchun qon quyqasini shakllantirishni rag'batlantiradi; u qon tomir devoridagi mushakni (qon tomirini toraytiradi) keltirib chiqaradi va qon halokatini oldini oladi. Qon tomirlari kengligida tromboksan va prostasiklinning qarshi ta'sirlari qon oqimining miqdorini nazorat qilish va jarohatlarga va yallig'lanishga javob qaytarishni nazorat qiladi. Prostaglandinlar shuningdek ichakdagi va havo yo'llarida mushaklarning qisqarishi va yengillanishini tartibga solishda ishtirok etadi.

Prostaglandinlar ayollarning reproduktiv tizimini tartibga soladi va tuxumlari, hayz davrini va ishlashini boshlashni nazorat qilish bilan shug'ullanadi.

Haqiqatan ham, prostaglandinlarning ishlab chiqarilgan shakli - prostaglandin E2 va F2 ishini boshlash uchun ishlatiladi.

Prostaglandinlar qanday nazorat qilinadi? Prostaglandinlarni kimyoviy reaksiya bir necha bosqichga tenglashtiradi; birinchi bosqich siklooksigenaz deb ataladigan ferment tomonidan amalga oshiriladi. Bu fermentning ikkita asosiy turi mavjud: siklooksigenaza-1 va siklooksigenaza-2. Tananing normal ishlashi natijasida prostaglandinlarning dastlabki darajalari siklooksigenaz-1 ta'sirida hosil bo'ladi. Tananing yaralanishi (yoki tananing biron bir joyida yallig'lanish yuzaga kelgan) bo'lsa, siklooksigenaza-2 faollashadi va qo'shimcha prostaglandinlar hosil qiladi, bu tanaga jaroxatlarga javob berishga yordam beradi.

Prostaglandinlar o'ziga xos retseptorlari ustida ishlash orqali o'z harakatlarini bajaradilar; kamida sakkiz xil prostaglandin retseptorlari topilgan. Tanadagi turli organlarda ushbu retseptorlarning mavjudligi har bir prostaglandinning turli harakatlariga, ular qanday retseptorlarning o'zaro ta'siriga bog'liq bo'lishiga imkon beradi. Prostaglandinlar juda qisqa muddatli bo'lib, tanadan tezda ajralib ketadi. Ular faqat o'zlarining ishlab chiqarilgan joylari atrofida harakat qilishadi; bu o'z harakatlarini tartibga solish va cheklashda yordam beradi.

Qalqonsimon bez toqimasidan tarkibida 0,2-0,9 % yod bolaigan, tireoglobulin deb ataluvchi oqsil ajratib olingan. Bu glikoprotein xarakterli oqsilning molekulyar massasi taxminan 660000 ga teng. U qalqonsimon bezning asosiy mahsuloti hisoblanadi. Lekin qonda bu oqsil topilmagan. Ma’lum bolishicha, u bez toqimasidagi proteolitik fermentlar tasirida parchalanib, molekulosida 60 % gacha yod boladigan gormonlar – tiroksin, triyodtironin, diyodtironin ajratadi.

Qalqonsimon bezning asosiy gormoni- tiroksin treoglobulin molekulosidagi tirozin aminokislotalarining yodlanishi natijasida avval yodtirozinlar qoldigi, songra ularning 2 molekulosining ozaro kondensatlanishi natijasida tiroksin sintezlanadi.

gormonlarning asosiy biologik roli genlar ekspressiyasiga ta’siridir. Trieoid gormonlar transkripsiyani stimullashi mumkin. Bu gormonlarning retseptorlari yadroda, mitoxondriyada va tsitozolda topilgan. Tiroksin kalorigen ta’sirida ega bolib, 10-4, 10-3 m qonsentrasiyada mitoxondriyalarga ta’sir etilganda oksidlanishli fosforlanish ajralishi kuzatiladi tireoid gormonlar organizm, organ va toqima xujayralarining reaksiya qobiliyatini oshiradi.

Tiroksinga xos sifat reaksiya undagi yodni aniqlashdir. Tiroksin oksidlanish yoli bilan parchalanganda erkin yod ajralib chiqadi. Hosil bo`lgan elementlar yodni uning kraxmal bilan beradigan reaksiyasi yordamida aniqlash mumkin:

5 KJ+KJO3+6HCl---- 3J2 + 6KCl+3H2O

Insulinni ta'sir etish mеxanizmi

Insulin qonga o’tkanda erkin va plazma oqsili bilan bog’langan shaklida bo’ladi. Erkin holdagi Insulin shu gormonga sezgir hamma hujayralarga, bog’langan shakli esa faqat yog’ to’qimasiga ta’sir etadi.Insulin membranadagi rеtsеptor bilan bog’lanib insulin-retseptor kosplеksini hosil qiladi. Bu kompleksni hosil bo’lishi mеmbranada joylashgan ferment va Ca2+, Na+, K+ ionlarni, glyukozani, aminokislotalarni, transport oqsillarini konfiguratsiyasini o’zgartirib nofaol holdan faol holga o’tkazadi. Insulinni eng muhim effekti – gipoglikemik, qondagi glyukoza miqdorini glyukozani hujayra ichiga transporti hisobiga pasaytirish – insulinni membranaviy effekti.Hujayra ichidagi metabolizmga ta’sir etayotganda insulinni membranaviy – hujayra ichidagi mexanizmi namoyon bo’ladi. Membranada joylashgan retseptor insulin bilan kompleks tashkil qilib, guanilatsiklaza faolligini oshiradi

E’tiboringiz uchun raxmat