|
Nodira (1792-1892) Nodiraning asl ismi – Mohlaroyim bo’lib, Nodira uning adabiy taxallusi. Komila ismini o’zbekcha she’rlarida taxallus sifatida ishlatgan. Fors-tojik tillaridagi lisonlarini Maknuna taxallusi bilan bitgan. Nodira ota-onasi tomondan Muhammad Zahiriddin Bobur va uning bobosi Amir Temurning avlodi bo’ladi. Nodiraning ota-onasi Nodiraning otasi - Andijon hokimi Rahmonqulbiy ming qabilasidan Farg’ona hukmdori Olimxonning togʻasi. Onasi Oysha qizining kelajagi uchun barcha ta’lim-tarbiya beradi. Qizi soliha farzand, iste’dodli shoira bo’lib yetishadi. Nodiraning turmush o’rtog’i 1807-yil Mohlaroyim Olimxonning ukasi Umarxonga turmushga chiqadi va Olimxon Marg’ilonga Umarxonni hukmdor etib tayinlaydi. Shundan so’ng Marg’ilonga ketadi. 1810-yil Olimxon qatl etiladi. Uning o’rniga Umarxon taxtiga o’tirdi. 1822-yil Olimxonning fojeali vafotidan so’ng Qo’qon xonligini Ma’dalixon bilan birga boshqaradi. Umarxon vafotidan so’ng taxtga 14 yoshli Ma’dalixon taxtga o’tiradi lekin davlatni Nodira noiba sifatida boshqaradi. Nodira o’z boshqaruvida ilm-ma’rifatga, adabiyotga e’tibor qaratadi. Guliston, Farg’ona, Toshkent, Xo’jand, Andijondan olim, fuzalo, naqqosh, xattotlarni o’z xizmatiga chaqirtirib o’z kitoblarini ko’chirtiradi. Shoirlarni asarlar yozishlari uchun tashviq qiladi. Abdunabi Xotif: “Asar yozishdan maqsadim Nodiraning oqila, fahmli, ilm va soʻzning qadriga yetadigan donishmand ayol ekan-ligini koʻrsatishdir... Umarxon vafotidan soʻng bu iffat sadafining in-jusi kunlarni xasratu firoq bilan shu tariqa oʻtishini noshukurlik deb bildi. U gulistondek Chahorchaman bogʻiga borib, Fargʻona, Toshkent, Xoʻjand, Andijon va boshqa shaharlardan fozillar, olimlar, hattotlar, naqqoshlarni oʻz xizmatiga chaqirtirib keldi” Abdunabi Xotif: “Asar yozishdan maqsadim Nodiraning oqila, fahmli, ilm va soʻzning qadriga yetadigan donishmand ayol ekan-ligini koʻrsatishdir... Umarxon vafotidan soʻng bu iffat sadafining in-jusi kunlarni xasratu firoq bilan shu tariqa oʻtishini noshukurlik deb bildi. U gulistondek Chahorchaman bogʻiga borib, Fargʻona, Toshkent, Xoʻjand, Andijon va boshqa shaharlardan fozillar, olimlar, hattotlar, naqqoshlarni oʻz xizmatiga chaqirtirib keldi” Nodira bozor va rastalar, masjid va madrasalar, karvonsaroylar qurilishiga eʼtibor bergan. Goʻristoni kalondagi Madrasai Chalpak, Taqagarlik rastasidagi Moxlaroyim madrasasini bino ettirgan. Xotima Buxoro amiri Nasrullo 1842-yilda Qoʻqonga bostirib kirib, Maʼdalixonni, ukasi Sulton Mahmudxonni, 14 yashar oʻgʻli Muhammad Aminxonni va Nodirani fojiali ravishda oʻldiradi. Adabiy me’ros Uning toʻla boʻlmagan oʻzbekcha devoni Oʻzbekiston fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti fondida saqlanadi. Devonga Nodiraning 109 (yoki 1704 misra) gʻazali kiritilgan. Nodiraning uzi yozgan debochada tarjimai holiga oid baʼzi muhim maʼlumotlar berilgan. 19-asrda koʻchirilgan, hozirgi Oʻzbekiston fanlar akademiyasi Tarix muzeyi arxivida saqlanayotgan devonda Nodiraning "Komila" taxallusi bilan yozgan 19 (328 misra) gʻazali borligi aniqlangan. 1962-yilda Namanganda shoiraning mukammal devoni topildi. Oʻzbekiston fanlar akademiyasi Alisher Navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyida saqlanayotgan bu devon shoiraning merosini toʻliq qamrab olgan, deyish mumkin. Bunda shoira yozgan debocha mukammal berilgan. Devonda shoiraning "Nodira" taxallusi bilan yozgan 180 sheʼri jamlangan (shulardan 136 tasi oʻzbek tilida, 44 tasi tojik tilida). Jumladan, 11 muhammas, 2 musaddas, 1 musamman, 1 tarjiʼband, 1 tarkibband va 1 firoqnoma ham bor. 1962-yilda Namanganda shoiraning mukammal devoni topildi. Oʻzbekiston fanlar akademiyasi Alisher Navoiy nomidagi davlat adabiyot muzeyida saqlanayotgan bu devon shoiraning merosini toʻliq qamrab olgan, deyish mumkin. Bunda shoira yozgan debocha mukammal berilgan. Devonda shoiraning "Nodira" taxallusi bilan yozgan 180 sheʼri jamlangan (shulardan 136 tasi oʻzbek tilida, 44 tasi tojik tilida). Jumladan, 11 muhammas, 2 musaddas, 1 musamman, 1 tarjiʼband, 1 tarkibband va 1 firoqnoma ham bor. Oʻzbekiston fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti fondida Nodiraning "Maknuna" taxallusi bilan yozilgan, 333 gʻazaldan iborat bir devoni mavjud. Bugungi kunda biz Nodiraning oʻzbek va fors-tojik tillarida yaratgan 10 ming misraga yaqin lirik merosiga egamiz Oʻzbekiston fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti fondida Nodiraning "Maknuna" taxallusi bilan yozilgan, 333 gʻazaldan iborat bir devoni mavjud. Bugungi kunda biz Nodiraning oʻzbek va fors-tojik tillarida yaratgan 10 ming misraga yaqin lirik merosiga egamiz E’tiboringiz uchun rahmat E’tiboringiz uchun rahmat
Do'stlaringiz bilan baham: |
