Nizompv nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti bolalar psixologiyasini va uni


XIV.Irodaviy harakatlarning bolaiarda rivojlanishi



Download 4,03 Mb.
Pdf ko'rish
bet50/196
Sana15.01.2022
Hajmi4,03 Mb.
#366205
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   196
Bog'liq
Bolalar psixologiyasi va uni o'qitish metodikasi

XIV.Irodaviy harakatlarning bolaiarda rivojlanishi.
XIV.l. Bog’cha yosbidagi bolalarda irodaviy faoliyatlarni
 
tarkib topishi.
Irodaviy 
harakatlar 
m a’lum 
maqsad 
asosida 
amalga 
oshiriladigan,  to ’la  anglangan  harakat  bo’lgani  uchun  bunday 
murakkab  harakatlar  hali  chaqaloq  bolalarda  bo’lmaydi.  Chaqaloq 
bolalardagi  aktivlik  asosan  ixtiyorsiz,  reflcktor harakatlardan  iborat 
bo’ladi.  Chaqaloq  bolalar  o ’zlarining  bironta  ham  harakatlarini 
idora  qila  olmaydilar.  Masalan,  kichkina  bola  o’ziga  yoqqan  yoki 
uni  qiziqtirgan  birog  narsani  ko’rgan  paytida  juda  ko’p  betartib 
(qo’l-oyoqlari,  boshi  bilan)  harakatlar  qila  boshlaydi.  Lekin 
harakatlarning  birontasi  ham  m a’lum  bir  maqsadga  qaratilgan 
bo’lmaydi.
Bola  uch-to’rt  oylik  bo’lgandagina  o’zining  boshini  tik  holatda 
ushlay  oladigan  bshladi.  Ana  shu  davrdan  boshlab  bolaning 
ixtiyoriy  harakatlari  rivojlana  boshlaydi.  Bola  5-6  oylik  bo’lgach 
tanasining  muvozanatini  saqlab  bemalol  o’tira  oladilar,  ko’llari 
bilan  o’z  atrofidagi  narsalarni  ushlab  ko’radigan  bo’ladi.  Ana  shu 
tariqa bolaning  ixtiyoriy harakatlari rivojlana borib,  bola bir yoshga


to’lgach,  o’z  harakatlarini  ixtiyoriy  ravishda  idora  qilib  yura
boshlaydilar.
Jik 
bolalik 
yoshidagi 
bolalaming 
irodaviy 
harakatlarini 
rivojlantirishda  nutqni  egallash  nihoyatda  katta  rol  o’ynaydi.  Bola 
nutqni  egallab  olgach,  u  kattalar  bilan  nutq  orqali  munosabatga 
kirishadi,  ulaming  topshiriqlarini  quvonib  bajaradi.  Masalan, 
kichkina bolalar  katta  odamlarning  “bu  yoqqa kel”,  “mana bu  erga 
o’tir”,  “qo’lingni  ber”  kabi  topshiriqlariga  beinalol  tushunib  sidqi 
dildan bajaradilar.
Yasli  yoshida  bolaning  ixtiyoriy  harakatlari  tez  sur’at  bilan 
rivojlani  boshlaydi.  U  o’zini  qiziqtirgan  narsalami  olib  ushlab,  uni 
ayiantirib  har  tomonlama  timirskilab  ko’radi.  Bola  shu  davrdan 
boshlab kattalarga taqlid  qilgan holda ixtiyoriy irodaviy harakatlami 
bajara 
boshlaydi. 
Shuning 
uchun 
ham 
ulaming 
irodaviy 
harakatlarini  to’g ’ri  yo’lga  solish,  rivojlantirib  borish  kattalar 
eimmasiga yuklatiladi.
Irodaviy  protsesslar  bilan  bog’liq  bo’lgan  asosiy  ixtiyoriy 
harakatlar  bog’cha  yoshidan  boshlab  yuzaga  kela  boshlaydi.  Lekin 
kichik  yoshdagi  bog’cha  bolalarida  bali  ixtiyorsiz  harakatlar 
ustunlik  qiladi.  3  yoshdi  bolaning  ko’pgina  harakatlari  uning 
tafakkuriga  emas,  balki  hissiyotiga  tobe  bo’Iadi.  Shuning  uchun 
ham  bu  yoshdagi  bolalar hali  biron  bir  ishga  o ’zlarini  majbur  etish 
uddasidan chiqa olmaydilar.
Bog’cha  yoshidagi  bolalar  irodaviy  harakatlarini  rivojlanishida 
ular  nutqining  tobora  o’sib  borishi  juda  katta  ahamiyatga  ega. 
Tarbiyachilar va  ota-onalar turli yoshdagi  bolalarga  og’zaki  suratda 
turli  xil  vazifalami  topshiradilar.  Bolalar  ayni  chog’dagi  o’yinlami 
yoki  boshqa  qilayotgan  ishlarini  qo’yib,  kattalaming  topshirgan 
vazifalarini  bajarishlari  kerak.  Ana  shunday  topshirio’lar  berish 
orqali  bolalarda ixtiyoriy harakatlarni o ’stirib borish mumkin.  Lekin 
og’zaki  topshirio’lami  bog’cha  yoshidagi  hamma  bolalar  o’am  bir 
xilda bajaravermaydilar.  Masalan,  kichik yoshdagi bog’cha bolalari, 
ya’ni uch yoshli bolalar og’zaki  berilgan topshirio’lami  xotiralarida 
uzoq  vaqt  saqlab  turolmaydilar.  Ular  topshiriqni  tezda  unutib 
qo’yib,  uning  o’m iga  o ’zlari  xohlagan  ish  bilan  shug’ullanadilar. 
Bunday  holat ulami  tashvishlantirmaydi  ham.  Nutq  asosan  o ’rta  va 
katta  gruppa  yoshidagi  bolalar  irodasini  rivojlantirishda  katta 
ahamiyatga  ega  bo’Iadi.  Bu  yoshda  bolalar  topshirihlami  ixtiyoriy
- 8 9 -


ravishda  bajarishda  so’z  orqali  tushuntirib  berilgan  usullarga  rioya 
qilishga intiladilar.
Bog’cha  yoshidagi  bolalarda  ixtiyoriy  harakatlar  rivojlanishi 
bilan  birga  irodaviy  prosesslar  ham  ko’rina  boshlaydi  (maqsad 
qo’yish,  yo’l-yo’riq  hamda  vositalami  belgilash,  qarorga  kelish  va 
qaromi  ijro  etish).  Lekin  kichik  yoshdagi  bolalarida  bunday 
irodaviy  prosesslar  hali  aniq  emas.  O ’tkazilgan  tekshirishlaming 
ko’rsatishicha,  3  yoshli  bolalaming  harakatlari  qo’yilgan  qat’iy  bir 
maqsaddan  kelib  chiqmaydi.  Aksincha,  biror  maqsad  harakat 
davomida  belgilanadi.  Ulaming  maqsadlari  ham  juda  tez  o ’zgarib 
turadi.  Shuning  uchun  ular  ko’pincha  boshlagan  ishlami  oxiriga 
etkazmay,  bir  ishdan  ikkinchi  bir  tamomila  boshqa  ishga  o ’tib 
ketaveradilar.  Buning  asosiy  sababi  shundaki,  kichik  yoshdagi 
bog’cha  bolalarining  ixtiyorsiz  harakatlarida  hissiyot  juda  katta 
o ’rin  egallaydi.  Bu  yoshdagi  bolalar  o ’zlarida  tug’ilgan  bir  talay 
hissiyotlar ta’siri  bilan bir  maqsadni  belgilaydilar.  Agar bolalaming 
oldilariga  qo’yilgan  maqsad  ularga  qattiq  ta’sir  qilib,  hissiyotlarini 
uyg’otsa,  bunday  paytda  bolalar  o ’zlariga  xos  ravishda  iroda kuchi 
va qat’iylik ko’rsatishlari mumkin.

Download 4,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   196




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish