Nizomiy nomli toshkent pedagogik universiteti


oqibatidir. Yaratilishi doimiy bo’lganligi uchun yaratilgan «vu



Download 0,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/28
Sana23.09.2021
Hajmi0,77 Mb.
#182849
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   28
Bog'liq
milliy goya boshlangich sinf oquvchisi manaviyatining asosi

oqibatidir. Yaratilishi doimiy bo’lganligi uchun yaratilgan «vujudi mumkin» ham 

abadiydir. Olimning sababiyatga oid mulohazalari e`tiborga molikdir. Unga ko’ra, 

sabablar  moddiy  (muayyan  holatni  keltirib  chiqaruvchi  sabab),  faol  (muayyan 

holatni  o’zgartiruvchi sabab), shakliy (turli hil quvvatlar bilan boshangan sabab)  va 

tugallovchi (barcha sabablarshshg pirovard maqsadi) sabablardan iboratdir.  

Shunday  qilib  shuni  alohida  ta`kidlash  lozimki,  Prezidentning    «Olloh  

qalbimizda,   yuragimizda»  tamoyili  o’rta  asrlar falsafasini o’rganishda muhim 

ahamiyat kasb etadi. Buyuk ajdodlarimizning bag’ri kengligi, mazhabparastlikka 

berilmaganligi,  ular  dunyoqarashida  dunyoviy  va  diniy  ilmlar-mushtarakligi, 

sabr-qanoatliligi barchamizga namuna ibratdir.  Bu boy  ma`naviy hazina  yoshlar 

ongiga miliy g’oya va istiqlol mafkurasini  singdirishga  hizmat  qiladi, mustaqil 

fikrlash, do’stni dushmandan farq qilishga undaydi yurtim deb, elim deb yashashga 

chorlaydi 

  Ba`zilar    Temur  falsafiy  asarlar  yozmaganku  ?  uning  falsafaga  aloqasi  bormi, 

deb  o



ylaydi.  Aslida  Temurning    xayoti  va  faoliyati  falsafadan  iborat  emasmi?  u 



falsafiy  hulosalar  chiqarish  uchun  boshqa  kishilarning  xayoti  va  asarlaridan  ham 

mazmunliroq xayot emasmi?  Falsafani  faqat kitoblardangina o’rganish  mumkinmi. 




 

27 


Aslida,  falsafani  to’la-to’kis  kitobga  tushirib  bo’lmaydi.  Kitobga  tushirilgan 

falsafa  muayyan  tizimga  keltirilgan  falsafiy  bilimlar  sitemasi  halos.  Temur  va 

temuriylar  davrini    tarix    falsafasi  va  falsafa    tarixlash  uyg’un    tarzda  yozish 

orqali    nisbatan  to’g’ri  ifodalash  mumkin.  Amir  Temurning  hayoti,  uning 

faoliyati, temuriylar davridagi madaniy jarayonlar, ilm-fan rivoji kabi masalalar 

esa  bir  necha  falsafiy  kitoblar,  unlay  tadqiqotlar  uchun  mavzu  ekanligi  aniq. 

Qolaversa,  Temur  va  temuriylar  kabi  ilm-fan,  madaniyat  va  san`atni,  falsafa  va 

adabiyotni  noziqta`b  tushungan,  o’zlari  ham  bu  sohalarda  ajoyib  yutuqlarga 

erishgan siyosiy sulolalarni jahon tarixidan topish keyin. Bu sulola vakillari orasida 

she`r  yozmagan,  adabiy  mashqlar  qilmagan,  fan-madaniyatga  qiziqmagan  biror 

temuriyzoda  bo’lmasa  kerak.  Tarix  shundan  dalolat  beradiki,  yurtboshilari  fan  va  

madaniyatga qiziqkan, ma`naviyatni yuksaklikka ko’tarish uchun o’lkada bu sohalarda 

haqikiy  yuksalish  bo’ladi.  Siyosiy  taminlanganlik,  boshqa  sohalar  bilan  birgalikda, 

madaniy  taraqqiyotning  eng  asosiy  omili  ekanligini  rad  qilish  unchalik  o’rinli 

emas. Madaniyatparvar va millatparvar Amir Temur va temuriyzodalar o’sha davr 

ma`naviy taraqqiyoti uchun siyosiy va iqtisodiy asoslarni to’la-to’kis yaratgan arboblar 

edi.  Halqimizning  asrlar  osha  ular  ruhiga  minnatdorlik  tuyg’usi  bilan  endashuvi, 

haligacha  o’z  farzandlariga  bu  sulola  vakillari  nomlarini  qo’yib  yurishi,  bugungi 

kunlarda  ham  o’sha  zamondan  tashbehlar  izlayotganining  sabablaridan  biri  ham  ana 

shunda.  

 

Jahon ilm-fani taraqqiyotiga katta ulush qo’shgan buyuk falakiyotchi olim 



va davlat arbobi    Muhammad  Tarag’ay    Ulug’bek  ( 1394-1449)  matematika va 

falakiyot  sohasida  barkamol  ijod  qilin.  Uning  otasi,  Amir  Temurning  o’g’li 

Shohruh.  Mirzo  edi.  Ulug’bek  yoshligidan  ilm  bilan  qiziqdi.  unga  taniqli  olimlar 

Kozizoda Rumiy va Giyosiddin Jamshid ustozlik qildilar. U davlat arbobi bo’lsa 

ham, madaniyat va ilm-fan ravnaqiga kuchini sarfladi, matematika, astronomiya, 

geometriya,  tarix,  kimyo  va  boshqa  sohalarda  ilmiy  tadqiqotlar  olib  bordi. 

Olimning          dunyoqarashida          Aflotun,            Arastu,            Ptolemey,  Ahmad 

Xorazmiy,  al-Fargoniy,  Forobiy,  ibn  Sino,  Beruniy  va  boshqalarning  asarlari 

muhim o’rin egalladi.  

Ulug’bekning  ulkan    ishlaridan    biri    uning  




 

28 


Samarqandda,  Kuhaq  tepaligida,    Obi  Rahmat  arig’ining  bo’yida,    rasadhona 

barpo    etganligidir.    Ushbu  rasadhona    qurilishi      1424    yilda  boshlanib,  1429 

yilda  tugallandi.  Olimning  eng  muhim  asari  «Ziji  jadidi  Ko’ragoniy»  deb  ataladi. 

Undan  tashqari,  Ulug’bek  matematikaga  oid  «Bir  daraja  sinusni  aniqlash  haqida 

risola»,  astronomiyaga  bag’ishlangan  «Risolayi  Ulug’bek»  va  tarixga  oid  «To’rt 

ulus  tarixi»  kitoblarini  yozdi.  Ulugbek  mantiq    ilmi,  falakshunoslik,  musiqa  va 

adabiyot nazariyasini yaxshi bilar edi. Olimning «Ziji» ikki qism, muqaddima va 

1118 yulduzning o’rni va holati aniqlab berilgan jadvallardan iborat. 

 

Jahon madaniyati ravnaqiga  ulkan  hissa  qo’shgan siymolardan  biri,  ulug’ 



o’zbek  shoiri  va  mutafakkiri  Nizomiddin  Mir  Alisher  Navoiydir  (1441-1501).  U 

Temuriylar  honadoniga  taalluqli  bo’lib,  otasi  Giyosiddin  kichkina  SHahrisabzdan 

Kobulga  borib  qolgan  barlos  beklaridan  edi.  Navoiy  Hirotda  Husayn  Boyqaro 

saroyida turli lavozimlarda ishladi, 1472 yildan boshlab vazir etib tayinlandi. SHoir 

mamlakat obodonchiligi, ravnaqi va osoyishtaligi yo’lida ko’p ishlar qildi. Maktab, 

madrasa,  masjid  va  honaqolar,  ko’prik,  rabotlar,  shifoxonalar  qu’rdirdi,  muhtoj  va 

kambag’allarga  yordam  berdi,  olimu  shoirlarga h omiylik  qildi. 

Navoiy ijodi boy bo’lib, asarlari turli mavzularga bag’ishlangan. «Hamsa» ya`ni 

«Hayratul abror», «Farhod va Shirin», «Layli va Majnun», «Sab`ai sayyor», «Saddi 

Iskandariy»  dostonlari  hamda  «Lison  ut-tayr»,  «Majolisun  nafois»,  «Mahbubul 

qulub»,  «Holoti  Pahlavon  Muhammad»,  «Mezon  ul-avzon»,  «Muhoqamat  ul-

lugatayn» va boshqalar. Bulardan tashqari, Navoiy «Hazoyinul maoniy» («Ma`nolar 

hazinasi»)  nomli  she`riy  to’plam  yaratgan  bo’lib,  u  45  ming  misraga  yaqin  gazal, 

ruboiy, qita va fardlardan tashkil topgan

5



Navoiyning  ijodi  falsafiy  fikrlarga  boy  bo’lib,  unda  jamiyat  va  inson 



munosabati,  insonning  baxt-saodati,  komil  inson  va  fozil  jamoa,  ta`lim-tarbiya 

haqidagi fikr-

 

o’ylari  o’z  ifodasini   toptan. 



Shoir  ijtimoiy-falsafiy  qarashlarining  muhim  hususiyati  shundan  iboratki,  unda 

falsafiy  fikrlar  majoziy  tarzda,  badiiy  o’xshatish  va  ramziy  iboralar  yordamida, 

                                                 

5

 



K.Xoshimov., S.Ochil ―O’zbek pedagogikasi antalogiyasi‖ T ―O’qtituvchi‖ 2010 yil  

 



 

29 


zohiriy va botiniy ma`nolarda bayon qilinadi. 

Shunday  qilib,  X1Y-XV  asarlarda  Movarounnahr  va  Hurosonda  madaniy 

yuksalish  yuz  berdi.  Buni  olimlar  Renessans  davri  ham  deb  atamoqdalar.  Ba`zi 

olimlar  esa,  bu  atamaning  Sharq  mamlakatlariga  to’g’ri  kelmasligi  to’g’risida  o’z 

fikrlarash aytmoqdalar. Nima bo’lganda dam EvropadaXV-XV asarlardagi 

ko’tgarinkilik,  Renessansning  muhim  hususiyalari  Markaziy  Osiyoda  ro’y  bergan 

madaniy  yuksalish  bir-biriga  ko’p  tomonlari  bilan  uhshab  ketadi.  Bular  orasida 

mushtarakliklar ko’p.  XIV-XV  asrlar  moddiy  va  ma`naviy  yuksalishining  muhim 

hususiyati yana shundan iboratki, bu davrda ishlab chiqarish usdi,  ichki va tashqi 

savdo,  hunarmandchilik,  dehqonchilik  rivojlandi,  horijiy  mamlakatlar  bilan 

diplomatik va madaniy aloqalar o’rnatildi, inson aql- zakovati va uning eng yahshi 

fazilatlarga  e`tibor  kuchaydi,  ilm-fan  va  san`at  rivoj  topdi,  Qomusiy  olimlar 

etishib  chiqdi,  madaniy  merosni  o’rganishga  qiziqish  ortdi.  Temur  va  temuriylar 

davridagi  madaniy  yuksalish  hozir  ham  o’z  ahamiyatini  yo’qotgani  yo’q.  Ular 

mustaqil  davlatimizni  mustahkamlashda,  madaniy-ma`rifiy  va  tarbiyaviy  ishlar 

samaradorligini  oshirishda,  milliy  g’oya  va  mafkurani  shakllantirishda  ma`naviy 

ozuka vazifasini o’tamoqda. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 



 

30 


 

 


Download 0,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   28




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish