Nizomiy nomidagi toshkent davlat

 

34 

 

 

12.Dimerlanish,  trimerlanish….polimerlanish  reaksiyalari.  Katalizator 

ta’sirida  (kons.  H

2

SO

4

,

 

HCl  )  oddiy  aldegidlar  xona  temperaturasidayoq 

polimerlanadi.  Sharoitga  qarab  siklik  yoki  chiziqsimon  polimerlar  hosil  bo’ladi. 

Masalan, chumoli aldegidning trimerlanishidan - trioksimetilen, polimerlanishidan- 

polioksimetilen-paraformaldegid ( n=10-50) hosil bo’ladi: 

 

 

 

 

 

trioksimetilen  

Sirka  aldegid  trimeri-  paraldegid  va  tetrametri  -  metaldegid  sanoat 

miqyosida qo’llaniladi. 

13.Oksidlanish  reaksiyalari.  Aldegidlar,  ketonlarga  qaraganda  ancha  oson 

oksidlanadi.  Aldegidlar  oksidlanganda  uglerod  zanjirida  o’zgarish  bo’lmaydi. 

Bunda karbonil ( >C=O ) karboksilga

 qadar oksidlanib, kislotalar hosil 

qiladi.  Aldegidlar  kumush  oksidining  ammiakdagi  eritmasi  [Ag(NH

3

)

2

]OH  bilan 

ohista qizdirilganda “kumush ko’zgu” reaksiyasi sodir bo’ladi. U aldegidlar uchun 

sifat reaksiyasi:  

 

Texnikada oyna va archa o’yinchoqlarini kumushlashda ushbu reaksiyadan 

foydalaniladi.  Shuningdek,  aldegidlarga  feling  suyuqligi  bilan  boradigan  reaksiya 

ham xarakterlidir: 

---

 

 

35 

 

 

Aldegidlar  feling  suyuqligi  bilan  qizdirilganda  qizil  rangli  mis  (  I  )  oksid 

Cu

2

O cho’kma tushadi. Bu reaksiya ketonlarda amalga oshmaydi. 

Ketonlar oddiy sharoitda oksidlanmaydi. Faqat ishqoriy va kislotali muhitda 

kuchli  oksidlovchilar,  masalan  kaliy  permanganat,  olti  valentli  xrom  birikmalari 

ta’siridagina oksidlanish sodir bo’lishi mumkin. Ketonlarning oksidlanish uglerod 

zanjirida  karbonil  gruppa  o’rnashgan  joydan  uglerod-uglerod  bog’ining  uzilishi 

bilan sodir bo’ladi. 

Demak, ketonlar oksidlanishi o’z navbatida parchalanish reaksiyasi hamdir. 

Oksidlanishdan  hosil  bo’lgan kislotalar  tarkibidagi uglerod  atomlari  soniga qarab 

dastlabki ketonning tuzilishini aniqlash mumkin.