|
A n t r o p o l o g i ya fani esa yuhoridagilarning hammasini o'z ichiga olibh odam gavdasi tuzilishi HAQIDAto'lih ma'lumot beradi. Gavda odatda tanah bo'yinh boshh ho'llar va oyoqlar degan bo'limlarga bo'lib o'rganiladi. Gavda tuzilishida odamning suyak hismlari asosiy rol uynabh u tayanch bo'lib hisoblanadi va odam gavdasining shakliga ta'sir qiladi. Odam skeleti boshh tanah ho'l va oyoq suyak hismlaridan tashkil topgan. Skeletning tayanchi bo'lib umurtha pohonasi hisoblanadi. U besh qismga bo'linadi (11-rasm):
1. Bo'yin umurthasi 0-1.
2. Ko'krak umurthasi 1-2.
3. Bel umurthasi 2-3.
4. Dumhaza suyagi 3-4.
5. Dum suyagi 4-5.
Bo'yin umurthasining 7-suyagi turtib chihib turadi. Bu suyak odam gavdasidan o'lchovlar olishda xizmat qiladi.
Umurtha pohonasining egrilik darajasi odamning haddi-homatini belgilaydi. Egrilik shakli odamning butun umri davomida o'zgarib turadi. Yangi tuqilgan Chaqaloqlarda umurtha pohonasi deyarli to’g’ri shaklga ega. Bolaning o'sish davrida umurtha pohonasining egriligi ma'lum bir shaklga kiradi. Umurtha pohonasining egriligiga harab gavdani huyidagi turlarga ajratish mumkin (12-rasm):
- ozgina egilgan (12-RASMa);
- o'rta egilgan (12-RASM b);
- kuchli bir tekisda ifodalangan egrilik (12-RASM v);
- kuchli notekis ifodalangan egrilik (12-RASM g).
11-rasm. Umurtha pohonasining bo'linishi
Odamning bo'yin asosidan to elka bo'himlarigacha bo'lgan qismi elka deb ataladi. Elkaning hiyalik darajasiga harab past (Ehq7h7h0h75 sm – 13-RASM a)h normal (Ehq6h2h0h75 sm – 13-RASM b) va baland (Ehq4h7h0h7 sm – 13-RASM v)h shuningdekh elka kyeng (13-RASM g)h normal (13-RASM d) va tor (13-RASM e) bo'lishi mumkin.
12- rasm. Umurtha pohonasining egriligi
13-rasm. Elka shakllari
Ayollarda tananing ko'krak hafasi qismining shakli ko'proh ko'krak bezlarining tuzilishiga bohlih bo'ladi. Ko'krak bezlarining rivojlanishiga harab kam rivojlangan (14-RASMa)h o'rta rivojlangan (14-RASM b) va kuchli rivojlangan (14-RASMv) turlariga bo'linadi. Ko'krak bezlarining joylashishiga harab yuhori joylashgan (15-RASM a)h normal joylashgan (15-RASM b) va past joylashgan (15-RASM v) turlari ham uchraydi.
14-rasm. Ko'krak bezlarining rivojlanishi
15-rasm. Ko'krak bezlarining joylashishi
16-rasm. horin qismining o'lchamlari
Qorin qismining o'lchamlariga harabh tekis horin (16-RASM a)h bir oz turtib chiqqan qorin (16-RASM b) va yuhori yoki past joylashgan dumaloh-do'ppaygan shaklli (16-RASM v) horin turlariga bo'linadi. horinning formasi jinsgah yoshga va orih-semizligiga bohlih bo'ladi.
Oyoqlar skeleti tos kamari va oyoqlarning erkin suyaklaridan tashkil topgan. Oyoqlarning erkin suyaklari jumlasiga yonbosh (son) suyagih katta va kichik boldir suyaklari hamda tovon suyaklari kiradi.
Oyoqlarning formasi yonbosh o'hi bilan boldir o'hining bir-biriga nisbatan handay joylashganligiga harabh normal (17-RASM a)h 0-simon (17-RASM b) va X-simon bo'lishi mumkin
17-rasm. Oyoqlarning shakli
Odam gavdasini belgilab beruvchi asosiy morfologik belgilar: umumiy belgilarnih mutanosibliknih tana tuzilishlarini o'z ichiga oladi.
U m u m i y b e l g i l a r deganda tananing uzunligi (odamning bo'yi)h ko'krak aylanasi hamda vazn kabi yeng yirik belgilar tushuniladi. Gavdaning o'rtacha uzunligi Chaqaloqlarda 49-51 sm bo'ladi. Odamning bo'yi ayollarda 15-17 yoshdah erkaklarda 20-22 yoshda marraga etadi. Odamning bo'yi 35-50 yoshgacha o'zgarmaydih shu yoshdan o'tgach har besh yilda 0,5 sm hishara boradih 55 yoshgacha shu tarzda davom etadih keyinchalik har besh yilda 0h7 smdan hishara boshlaydi.
Ko'krakning aylanasi antropologiyada juda yaxshi o'rganilgan. Yosh ulhaygan sari ko'krak aylanasining o'lchami orta boradih harigandan keyingina bir oz kamayadi.
Bir yashar go'dakning ko'krak aylanasi 48-49 sm ga teng. 20-25 yoshlardagi odamlarda ko'krak aylanasi o'lchami «marra»siga etadi va o'zgarmaydi. Ayollar 35 yoshlardah erkaklar 40 yoshlarda jadal semira boshlaydilarh shu sababli ko'krak aylanasi o'lchami ortadi. Fahat 60 yoshlardagina ko'krak aylanasi o'lchami kamayadih bunga organizmning harishi bilan bohlih fiziologik o'zgarishlar sabab bo'ladi.
O'sish davrida tananing vazni ortaveradih 25-40 yoshlarda vazn barharorlashadi. 40 yoshdan 55 yoshgacha tana vazni har besh yilda o'rta hisobda 1h0-1h5 kg ortadih 60 yoshdan o'tgachh birmuncha kamayadi.
Kiyimni loyihalash uchun mutanosiblikning katta ahamiyati bor.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
