Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika Universteti

1.2.So‘rg‘ichlilarning patogen ahamiyati.
Ko'pchilik so‘rg‘ichliIar odam va hayvonlarda parazitlik qiladi. Ular orasida jigar qurti - Fasciola hepatica katta xo‘jalik ahamiyatiga ega. Bu qurtning voyaga yetgan davrida uzunligi 3- 5 sm boiib, deyarli barcha sutemizuvchilar, jumladan odam jigari o‘t yoMlarida parazitlik qiladi. Parazit ta’sirida mollar jigarining o‘t y ollari bekilib, o‘t suyuqligining oqishi qiyinlashib qoladi. Ayrim yillari chorva mollari (qo‘yIar)ning zararlanishi epizootiya tusini olgan. Sutemizuvchi hayvonlar jigarida Jametsimon so'rg'ichli - Dicrocoelum lanceatum ham parazitlik qiladi. Bu parazitning uzunligi 0,5­ 1,2 sm, birinchi oraliq xo'jayini quruqlikda yashovchi qorinoyoqli mollyuskalar, ikkinchi oraliq xo'jayini chumolilar bo‘ladi. Chumolilar mollyuskalar ajratib chiqaradigan serkariyli qopchalami, sutemizuvchilar о 4 bilan birga chumolilami yeb zararlanadi. M ushuk ikki so'rg'ichlisi - Opisthorchis felineus (52-rasm) mushuk, it va odam jigarida parazitlik qiladi. Uzunligi 8-13 mm. Birinchi oraliq xo‘jayin bitiniya mollyuskasi -Bithynia leachi, ikkinchisi baliq hisoblanadi. Odam va hayvonlar metatserkariyli baliq go‘shtini yaxshi pishirilmagan yoki dudlamagan yeganida parazitni yuqtiradi. Kuchli zararlangan odam halok bolishi mumkin. Parazit Sibir hamda Yevropaning sharqiy va janubiy hududlanda tarqalgan. Qon so‘rg‘iclilisi (Shistosoma haematobium, ) - ikki jinsli hayvon. Erkagi (uzunligi 12-14 mm) urg‘ochisi (20 mm) ga nisbatan kalta, biroz keng bo‘ladi. U rgochisi ingichka, erkagining qorin tomonidagi tarnovsimon chuqurchasida joylashgan bo‘ladi. Shistozomalar odamning qorin 134 Im'shligidagi yirik vena tomirlarida, shuningdek buvrak va qovuq vcnalarida yashaydi. Urg‘ochisi qovuq devori va orqa ichak venasiga tlixum qo‘yadi. Miratsidiy lichinkasi bo‘lgan tuxumlar qovuq devorini Icshib, uning bo‘shlig‘iga, undan siydik bilan tashqariga chiqib ketadi. Suvda tuxumdan chiqqan miratsidiylar ayrim chuchuk suv qorinoyoqli tnollyuskalari tanasiga kirib oladi. Mollyuskalar tanasidan suvga chiqqan Hcrkariylar choVmilayotgan yoki sholipoyada ishlayotgan odamlar terisini (oshib qon tomiriga o‘tib oladi. Bu parazit paydo qiladigan kasallik nhistozomatoz deyiladi. Bu sinf digenetik so ig ich lilar va aspidogasterlar kenja sinflariga ajratiladi. Digenetik, so‘rg‘ichlilar (Digenea) kenja sinfi. Digenetik no'rg'ichlilar deyarli barcha vakillarining ikkita so ig ic h i boiadi. Kivojlanish sikli juda murakkab, nasi almashinuv orqali boradi. So'rgichlilam ing asosiy ko ‘pchiligi, shu jumladan yuqorida keltirilgan lurlar ham ana shu kenja sinfga kiradi. Aspidogasterlar (Aspidogasteraea) kenja sinfi. Aspidogasterlaming 40 ga yaqin turi m aium . Ulaming yopishuv organlari juda keng yopishuv diskidan iborat. Disk bir necha qator s o ig ic h chuqurchalariga boiingan. Aspidogasterlar metamorfoz orqali rivojlanadi, lekin hayot siklida nasi gnllanishi boim aydi. Tipik vakili Aspidogaster conchicola baqachanoq yurak oldi xaltasida parazitlik qiladi. Boshqa vakillari asosan mollyuskalar. baliqlar va toshbaqalarda parazitlik qiladi.