Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

Dissertatsiya 
tadqiqotini 
yozishda 
tanlangan 
mavzuni
asoslash. 
Ilmiy muammoni (masalani) yechishning birlamchi 
gipotezasini ilgari surish va asoslash aksariyat hollarda ilmiy 
tadqiqotning birinchi bosqichida belgilangan ilmiy masalalar va 
tadqiqot mavzusiga oid to ‘plangan axborotlarning tahlili asosida 
shakllantiriladi. Muammoni yoki ilmiy masalani yechishga erishish 
bo‘yicha shakllantirilgan bir necha birlamchi gipotezalar orasida eng 
maqbuli tanlab olinadi. Birlamchi ilmiy gipotezani ishonchliligini 
aniqlash maqsadida ayrim hollarda birlamchi ekspertiza, ya’ni 
tajribalar o‘tkazish zaruriyati ham tug‘iladi. Ilmiy tadqiqotlarning 
nazariy izlanishlar bosqichida fundamental 
fanlardan olingan 
qonuniyatlarning tadqiqot obyektiga bog‘lab analiz va sintez qilish va 
shuningdek, matematik apparatlardan, nazariy elektrotexnika va 
boshqa nazariy bilimlardan foydalanib hozirgacha m a’lum b o ‘lmagan 
yangi qonuniyatlarni ochishga erishish ko‘zda tutiladi. Nazariy 
tadqiqot qabul qilingan ilmiy gipotezani analitik rivojlantiradi va 
tadqiqot 
olib 
borilayotgan 
ilmiy 
muammoning 
nazariyasini 
yaratilishiga olib kelishi kerak. Boshqacha aytganda bilimlar tizimini 
tadqiqot 
olib 
borilayotgan 
muammo 
doirasida 
ilmiy 
umumlashtirishdir. 
Yaratilgan ushbu 
nazariya izlanishlar olib 
borilayotgan muammoga oid voqelik va faktlami oldindan belgilab 
(prodokazat) va tushintirib bera olish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak.
Dissertatsiya tadqiqotini yozishda tanlangan mavzuni asoslash 
masalasiga duch kelasiz. Sizning rahbaringiz va siz o'qiyotgan 
institutning qoidalari, sizdan buni talab qiladi.
Bu yaqinlashib kelayotgan ilmiy ishning birinchi bosqichidir, 
shuning uchun biz unga juda mas'uliyatli munosabatda bo'lishni 
maslahat beramiz.
Ilmiy-tadqiqot ishida quyidagilar ajralib turadi:
• ilmiy yo'nalishlar;
• muammolar:
• mavzular.
lmiy yo'nalish deganda, ma'lum bir sohadagi har qanday yirik, 
fundamental muammolami hal qilishga bag'ishlangan ilmiy jamoaning 
ilmiy tadqiqot doirasi tushuniladi. Ilmiy yo'nalish murakkab 
muammolar va muammolar, mavzular va savollami o'z ichiga oladi. 
Murakkab muammo bir nechta muammolami o'z ichiga oladi.
145

---

Muammo tadqiqotning muhim sohasini qamrab oladigan va 
istiqbolli ahamiyatga ega bo'lgan murakkab vazifa sifatida tushuniladi. 
Bunday vazifalaming foydaliligi va ulaming iqtisodiy samarasi ba'zan 
faqat taxminiy ravishda aniqlanishi mumkin.
Muammo bir qator mavzulardan iborat.
Mavzu - bu ilmiy tadqiqotning ma'lum bir sohasini qamrab 
oladigan ilmiy vazifa. Bu ko'plab tadqiqot savollarini o'z ichiga oladi. 
Ilmiy savollar ostida ilmiy tadqiqotning ma'lum bir sohasi bilan 
bog'liq kichikroq ilmiy vazifalami tushunish. Avvalo, bu to'g'ri mavzu 
yozish va himoya qilish muvaffaqiyatining yarmi ekanligi bilan 
bog'liq.
Ilmiy tadqiqot mavzusining asosliligi, magistrlik, doktorlik yoki 
doktorlik dissertatsiyasi bo'ladimi, quyidagi bo'limlarni o'z ichiga 
oladi:
1. 
Mavzuning dolzarbligi - ushbu bo'limda siz tanlagan 
mavzuning nima uchun muhim va ko'rib chiqishga loyiqligini 
asoslashingiz kerak. Avvalo, tanlangan mavzu bugungi kunda dolzarb 
bo'lgan muhim ilmiy yoki milliy iqtisodiy muammoni hal qilishi 
kerak.
2. 
Ilmiy rivojlanish darajasi - ushbu bo'limda siz ilmiy 
tadqiqotlaringiz biron bir tarzda yoki boshqa yo'nalishda olib 
boradigan boshqa olimlaming asarlarini guruhlashingiz, tahlil 
qilishingiz va tanqidiy izohlashingiz kerak.
3. 
Tadqiqot obyekti va predmeti - ushbu bo'limda tanlangan 
ob'yekt va ilmiy tadqiqot mavzusi qanday bog'liqligini bag'ishlash 
kerak. Agar siz ilmiy tadqiqot obyekti va predmeti nima ekanligini 
bilmoqchi bo'lsangiz, bizning veb-saytimizda bunday bo'limni 
topishingiz mumkin.
4. 
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari - o'rganish siz 
dissertatsiya 
tadqiqotini 
amalga 
oshirishda 
qaysi 
maqsadga 
erishishingizni aniq belgilab qo'yishi kerak. Belgilangan vazifalar 
maqsadni aniqlashi kerak. Vazifalar - bu dissertatsiya tadqiqotining 
umumiy maqsadini ochish tomon harakatlanishning o'ziga xos rejasi.
5. 
Tadqiqot usullari - dissertatsiya yozishda, shuningdek 
uning mavzusini asoslashda ilmiy tadqiqot usullarini to'g'ri tanlash 
juda muhimdir. Har qanday fanda ishlatilishi mumkin bo'lgan umumiy 
ilmiy usullar mavjudligi sababli. Va yuqori ixtisoslashgan ilmiy

---

sohaga mos keladigan xususiy usullar, masalan: 
iqtisodiyot, 
pedagogika yoki psixologiya.
6. 
Tadqiqot 
gipotezasi 
- 
ko'pincha 
ilmiy 
rahbarlar 
dissertatsiya mavzusi uchun asos tayyorlayotganda, farazni asoslashga 
kiritish talab etiladi. Bu ishning umumiy g'oyasi. Gipotezada 
aytilishicha, agar biz ilmiy ishda harakat qilsak, bunday natijalarga 
olib keladi. Ish jarayonida ilgari surilgan gipoteza tasdiqlanishi yoki 
rad qilinishi kerak[19]:.