kelib chiquvchi hissiy bilim va tuy g 'u lam i am alga oshiruvchi
jarayondir». Bu fikrda ham m a’lum bir haqiqat unsurlari mavjud.
Chunki ijod faqatgina qobiliyatga tayanuvchi shaxsiy faoliyat mahsuli
bo‘lib qolm asdan, balki o ‘zining obyektiv taraqqiyot m anbalariga ega
bo'lgan m urakkab va serqirra hodisadir.
Bunday m urakkablik,
ayniqsa, ijodiy faoliyatga xos yaratuvchanlikda yorqin nam oyon
bo'ladi. Shuning uchun ham ijodiy faoliyat mahsuli sam arasi, y a ’ni
insonning badiiy, ilmiy, texnik tafakkuri mahsuli bo'lgan asarlari,
ilmiy ratsionalizatorlik ishlari m ajmui ham ijod m ahsuli deyiladi.
A.Azizqulov «Ijod insonni yangi moddiy va m a’naviy qadriyatlam i
yaratishga qaratilgan murakkab ruhiy-m a’naviy faoliyatdir. Inson
tom onidan tabiiy borliqni o'zlashtirish va o'zgartirish faoliyati faqat
ijodiy yondashuv natijasida sodir bo'ladi. A ynan. ijodkorlik faoliyati
orqali inson tabiatdan ajralib chiqdi va uni o ‘ziga bo'ysundirdi», deb
yozadi. M azkur fikrda ijodning um um falsafiy m azm un-m ohiyati
ochib berilgan b o ‘lsa-da, uning aniq ilmiy asosi e ’tibordan
chetda
qolganligini kuzatam iz.
Ilm iy-tadqiqot faoliyatining am al qilish xususiyatlari quyidagi
hollarda nam oyon bo'ladi:
•
A ksiologik xususiyati - Ilm iy tadqiqot faoliyatida m oddiy
va m a’naviy qadriyatlam i yaratish sifatida nam oyon bo'ladi;
•
Evristik xususiyatli - ijodiy faoliyatning yangi, ilgari
m avjud bo ‘lm agan bilim lam i ochish jarayonida nam oyon bo'ladi;
•
G um anistik
xususiyati
-
ilmiy
tadqiqot
faoliyatda
insonning o ‘z-o ‘zini namoyon qilishi va o ‘z-o ‘zini rivojlantirishi
sifatida nam oyon bo'lishi gum anistik jih atla r ham muhim ahamiyat
kasb etadi.
Shuningdek, ijodning asosiy om ili erkin faoliyatda nam oyon
bo ‘ladi. Ijod bu-dunyoga prinsipial yangilik kiritish va yaratuvchanlik
demakdir. Ilmiy tadqiqot va ijodiy faoliyat uyg'unligidan
yangilik
yaratiladi. innovatsion faoliyat yuzaga keladi. Ijod - bu ongning oliy
darajasi, faoliyatning yuqori va ancha m urakkab shakli bo ‘lib,
m avjudotlar ichida faqat insonga xos b o ‘lgan fenom endir. Ilmiy ijod
insonning barcha aqliy va ruhiy faoliyatini, barcha bilim , m alaka,
barcha hayotiy tajriba, axloqiy, jism oniy kuchining m obilizatsiyasi
natijasida original va tarixiy-ijtim oiy, betakror yangiliklar shaklida
nam oyon bo'luvchi mo“jizadir. Ilmiy ijod
va ilm iy-ijodiy faoliyat
15
murakkab va um um iy obyektiv qonuniyatlarga ega. Shu bois ijodiy
ish usuli va yo'llarini um um lashtirish va tavsiflashtirish mumkin.
Falsafiy
adabiyotlarda
ilm iy-ijodiy
faoliyatning
am al
qilish
xususiyatlarini ochib berilgan, xususan, ijod faoliyatning stm kturaviy
omillarga b o iin ish i m asalasida qiziqarli g ‘oyalar ilgari surilgan.
Shuningdek,
ba’zi
faylasuflar
«ijodning
kuchi»,
«ijodning
komponentlari» va boshqalar haqida batafsil fikr yuritib, bu m asalalar
doirasida yangidan yangi g'oyalam i ishlab chiqqanlar.
Ilmiy-tadqiqot faoliyatida xotira xuddi hissiyot kabi ilm iy-ijodiy
faoliyatning reproduktiv kuchi hisoblanadi. U o ‘zida aqliy va ruhiy
nazariy va em pirik bilim larini saqlaydi. Zero, xotirada,
yodda
saqlashsiz obyektiv voqelikni idrok etib bo'lm aydi. Darhaqiqat, xotira
obyektiv voqelikni to ‘g ‘ri aks ettirishga xizm at qiladi. X otira asosida
olim o ‘tgan voqelikni ko'rganlarini, anglaganlarini va ta'assurot
materiallarini tizim lashtirish im koniyatiga ega bo'ladi. Insonga
yoddan chiqarish xosdir. Chunki uning xotira m exanizm lariga
voqealar. dalillami bir um r yodda saqlash, b a’zilarini um um an
y o ‘qolish, b a’zilarining qism an yo'qolishi xos.
N .Jo'rayevning fikricha, «X otiraning m a’naviy qudrati,
insonni
yaxshilikka d a’vat etuvchi
va ezgulikka chorlovchi
m o‘jizasi
shundaki, u tafakkur, aql-idrok va tushunchalar orqali o'tm ishni
anglashga, o ‘rganishga va undan ijobiy xulosalar chiqarishga, o ‘z
taqdirini, kelajagini ana shu xulosalar asosida y o 'lg a q o ‘yishga imkon
beradi»
Ilmiy tadqiqot faoliyatida «yaratish», «kashfiyot» va «ixtiro»
kabilar muhim m etodologik aham iyat kasb etadi. Bunda yaratish
ijodiy subyekt tom onidan ijod natijasini vujudga keltirishni anglatadi.
Ixtiro - subyekt tom onidan narsa, hodisa, jarayonlam ing obyektiv
holatiga o ‘ziga xos tarzda sezilarli o ‘zgartirishlar kiritishdir. N azariya
yaratish uchun tajriba asosida q o 'lg a kiritilgan
dalillam i shunchaki
jam lashning o ‘zi kam lik qiladi. Buning uchun har doim m uam m oning
m ohiyatiga qaratilgan ixtirochilik layoqati zarur bo'ladi. A ksariyat
ixtirolar sanoat ishlab chiqarishi yoki kundalik maishiy turm ush
talablaridan kelib chiqqan holda yaratiladi. Ayni shu m a’noda odam lar
ehtiyojini qanoatlantirishning im kon qadar tejam kor yo'llarini topgan
insonni
Do'stlaringiz bilan baham: 
