Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
380 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ 
самарасиз бўлишига олиб келиши, балки болага зарар етказиши, унинг ривожланишига 
тўсқинлик қилиши ҳам мумкин. 
Бундан ташқари, аҳамиятли катта инсон билан ўзаро муносабатларда эгалланган 
коммуникатив тажриба ўқувчи шахсининг шаклланишига таъсир кўрсатади. Агар бу тажриба 
салбий бўлса, у боланинг онгида мустаҳкамланиб, орттирилганга айланади ва боланинг 
(сўнгра эса катта инсоннинг ҳам) атрофдаги инсонлар билан барча муносабатларида 
устунлик қилади. Шу сабабли, умумий ва касбий коммуникатив компетентликни ажратиш 
мақсадга мувофиқ бўлиб, унга инсон касби аҳамиятли таъсир кўрсатади, унинг 
коммуникатив қизиқишларининг танланишини ва ишбилармонлик мулоқотининг ўзига 
хослигини белгилайди. 
Касбий коммуникатив компетентлик асосан махсус ўқитиш орқали умумий 
компетентлик асосида шаклланади ва умуман мулоқот ҳамда фаолиятнинг самарадорлигини 
белгилайди. Қатор хорижий муаллифлар касбий коммуникатив компетентлик умумий 
коммуникатив компетентликка аҳамиятли таъсир кўрсатади деб ҳисоблайдилар. 
Аста-секин касбий коммуникатив малакалар ва умуман касбий коммуникатив 
компетентлик ўқитувчи учун аҳамиятлироқ бўлиб боради ва умумий коммуникатив 
компетентликка таъсир кўрсатади. 
Педагоглар маиший мулоқотда қийинчиликларни ҳис этадилар (турмуш ўртоғи билан, 
ўз фарзанди билан, ота-оналар, дўстлар билан). Улар “ижтимоий роль” ниқобини уйда ҳам 
ечмайдилар. Касбий коммуникатив компетентликнинг умумийдан яққол устунлик қилиши 
“суперпрофессионаллаштириш” номини олган.
Аммо касбий коммуникатив компетентлик доим ҳам умумий коммуникатив 
компетентликни деформациялавермайди, балки шахснинг касбий идентификациясининг 
аҳамиятли даражасидагина таъсир этади. Бундан келиб чиқиб, ўқитувчи учун унинг умумий 
коммуникатив компетентлигининг ривожланиш даражаси ва касбий коммуникатив 
компетентлигининг ривожланиш даражасининг муносабати алоҳида аҳамиятга эга. Чунки 
умумий коммуникатив компетентликнинг паст даражаси ўқитувчига маиший мулоқотда 
ўзини амалга оширишига имкон бермайди, бу эса касбий фаолиятда муаммоларга олиб 
келиши мумкин. 
Бошқа томондан ўқитувчининг касбий коммуникатив компетентлигининг паст 
даражаси унга профессионал сифатида ўз-ўзини амалга оширишига имкон бермайди, 
оқибатда эса умуман ҳаётдан қониқмасликни туғридириши мумкин. 
Мазкур умумий ва касбий коммуникатив компетентликнинг ўзаро таъсирини 
инобатга олиб, биз унинг намоён бўлишининг тўртта мезонини аниқладик. 
Биринчи мезон – умумий коммуникатив қадриятлар. Уларга биз қуйидагиларни 
киритдик: педагог учун инсоннинг қадри; мулоқот жараёнининг қадри; педагог учун 
анъанавий мулоқот шаклларининг қадри. 
Иккинчи мезон биз томонимиздан педагогнинг шахслараро мулоқотни амалга 
ошириши умумий коммуникатив кўникмалари сифатида белгиланди. Бу унинг яқин, 
қариндош инсонлар, ишдаги ҳамкасблар, ўқувчиларнинг ота-оналари билан алоқа ўрнатиш 
кўникмасидир. 
Учинчи мезон – ўқитувчининг умумий коммуникатив қадриятларни ўзининг касбий 
идеалига киритиш даражаси, чунки мазкур қадриятларнинг ривожланиш даражаси кундалик 
ҳамда педагогик мулоқотда ҳам катта аҳамиятга эгадир. Бундан ташқари, улар педагогнинг 
болалар билан инсонпарварлик, фасилитаторлик мулоқотининг ўзига хос асоси бўлиб хизмат 
қилади, унинг асосида ўз меҳнатининг етакчи қадрияти сифатида ўқувчига йўналганлик ва 
ўз-ўзини англаш ҳамда ўз-ўзини, ўқувчи шахсининг ўзгаришлари мос равишда ўз фаолияти 
усулларини ўзгартириш эҳтиёжи ётади. 
Ўқитувчида касбий коммуникатив малакаларнинг мавжудлиги унинг коммуникатив 
компетентлиги даражасини баҳолашнинг тўртинчи мезонига айланди, чунки касбий 

---