Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

Keywords: teacher, teacher professiogramm, professional competence, professional 
qualities, pedagogical activity. 
 
Фаолият (касблар)нинг турли хил турларида профессионалликнинг ўзига хослиги 
ишчи фаолиятининг меъёрий тавсифларига кўрсатмалар берилган профессиограмма орқали 
ва ишчи мазкур меҳнат турини амалга ошириши учун эгаллаши керак бўлган касбий муҳим 
психологик сифатлар орқали ифодаланиши мумкин. 
«Касб портрети» андозаси сифатида мутахассиснинг малакавий тавсифининг асоси 
сифатида қабул қилинадиган профессиограмма хизмат қилади. Мутахассиснинг малакавий 
тавсифи шахсга ва ўқитувчининг касбий компетентлигига умумий талабларни белгиловчи 
давлат ҳужжатини ифодалайди. 
Ўқитувчининг профессиограммасини ишлаб чиқиш тўғрисидаги масала Ю.С.Алферов 
ва Е.Г.Оссовскийнинг нашр ишларида эълон қилинган эди. Улар томонидан 
профессиограмманинг функциялари, унинг структураси ва мазмунини аниқлаш ишлари олиб 
борилган. Ўқитувчининг профессиограммасини ишлаб чиқиш муаммоси В.А. Сластениннинг 
фундаментал ишида янада чуқурроқ тадқиқ этилган. Олим ўқитувчи шахсини умумий яхлит 
ҳосила сифатида тушунади, унинг маркази касбий-педагогик ва билишга оид йўналганликни 
белгиловчи мотивацион соҳа ҳисобланади. 
Мазкур тадқиқот ишида бошланғич синф ўқитувчисининг ҳақиқий таълимий 
фаолияти таҳлили натижалари бўйича ва жамият томонидан малакали бошланғич синф 
ўқитувчига қўйиладиган умумий талабларнинг ривожланиши прогнозини ҳисобга олиб, 

---

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
318 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ 
шунингдек, иш берувчиларнинг анкета сўровлари асосида бошланғич синф ўқитувчисининг 
фаолият турларининг тавсифи орқали ифодаланган ва касбий компетентлик ҳамда 
психограммадан ташкил топган бошланғич синф ўқитувчисининг профессиограммаси ишлаб 
чиқилди. 
Профессиограмманинг структуравий компонентлари ўқув режа ва дастурларининг 
мазмунини белгилаш учун муҳим ҳисобланади, касбий компетентликнинг мазмуни эса олий 
талим муассасалари талабаларининг касбий таълимлари дастурини аниқ белгилашга имкон 
беради. 
Бошланғич синф ўқитувчисининг профессиограммасини ишлаб чиқишда қуйидаги 
тамойиллар инобатга олинди: 
- касбий фаолиятни ўрганишда мажмуавий ёндашув; 
- аниқ амалий мақсадга эришишга бўйсунувчи профессиограммани мақсадга мувофиқ 
тузиш; 
- касбнинг намунавий ва махсус белгиларини акс эттирувчи профессиографик 
тавсифларни табақалаштириш; 
- касбнинг аниқ ижтимоий-иқтисодий шароитлардаги ҳақиқий ҳолатини акс эттириш; 
- истиқболлар ва касбий ўсишни ҳисобга олиш; 
- ишончлилик ва илмийлик (профессиограмма тизимли, шахсий ва фаолиятли 
ёндашувлар асосида ишлаб чиқилди). 
Бошланғич синф ўқитувчиси профессиограммасини ишлаб чиқиш қуйидаги дастур 
бўйича амалга оширилди: 
Мактабда бошланғич синф ўқитувчилари фаолиятини ўрганиш: фаолият предмети ва 
мақсадини, меҳнат натижасига талабларни, касбий компетентлик даражасига талабларни 
ўрганиш; 
Олий талим муассасалариларида талабаларнинг касбий таълимини ташкил этишни 
ўрганиш: ҳужжатларни, ўқув-методик таъминотни ва ўқитиш дастурларини ўрганиш, 
машғулотлар таҳлили; 
Олий талим муассасалари талабаларини ишлаб чиқилган профессиограмма асосида 
ўқитиш дастурини ишлаб чиқиш; 
Ўзбекистондаги олий талим муассасалариларида талабаларнинг касбий таълими 
дастурини тажриба-синовда текшириш. 
Кўпгина тадқиқотлар натижалари бўйича ўқитувчи касбий сифатларининг 
(психограммаси) умумий тузилишини қуйидаги кўринишда ифодалаш мумкин: 
Ўз замонининг илғор инсони сифатида ўқитувчининг юқори ахлоқий ва фуқаролик 
сифатлари. 
Шахснинг педагогик йўналганлиги ўз ичига педагогик меҳнатга қизиқиш ва 
мойилликни, болаларга меҳр-муҳаббатни ва ўқувчи шахсининг ривожланишига 
йўналганликни киритувчи интеграл хусусият сифатида.
Педагогик қобилиятлар, жумладан, дидактик, академик, перцептив, ташкилий, 
экспрессив-нутқий, коммуникатив, рефлексив, бошқарув, иродавий (авторитар), актёрлик 
(элементлар), суггестив, лойиҳавий, конструктив, ижодий ва баъзи бошқалари. 
Ўқитувчининг педагогик ўзини-ўзи англаши ўзи тўғрисида ва ўз касби тўғрисидаги 
тасаввурлар, ўзини-ўзи баҳолаш, шахсий мақсад ва истиқболларини аниқлаш мажмуи 
сифатида. 
Педагогик фаолиятда муҳим аҳамият касб этувчи қатор умуминсоний сифатлар 
(сабрлилик, бардошлилик, тиришқоқлик, меҳр-оқибат, зийраклик, ҳозиржавоблик, 
қатъиятлилик ва бошқалар). 
Ўзининг кучли томонларидан мақбул даражада фойдаланиш ва заиф томонларини 
компенсациялашни кўзда тутувчи фаолиятнинг шахс учун оптимал вариантидаги 
индивидуал услуби. 

---