Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

VI. Polimerlanish reaksiyalari.

Alkinlarning dimerlanish, sikloolegomerlanish va polimerlanish reaksiyalari. Atsetilen kislotasi sharoitda CH⁺ ionlari ishtirokida oson dimerlanadi.

(Nyulend 1931).

Bu reaksiya aktivlangan uch bog’ga birikish singari amalga oshadi. Reaksiya davom ettirilsa divinil atsetilen hosil bo’ladi.

Siklotrimerlanish (sikloolegomerlanish) reaksiyalari sharoitiga qarab amalga oshadi. Bunday reaksiyalarga atsetilen qiyinroq, gomologlari osonroq kirishadi. (V.Reppe, 1949)

Bu reaksiya metallorganik katalizatorlar ishtirokida yaxshiroq amalga oshadi. (Cr, Ni, Co)

Erkin radikallarning inisiatorlari ishtirokida yoki metall organik katalizatorlar ishtirokida alkinlar oson polimerlanadi va tutash polienlar hosil bo’ladi.

Bunday tutash polienlar o’ziga xos elektrofizik xossalariga ega, ya’ni yuqori elektroo’tkazuvchanlikga ega. Bunday moddalar (materiallar) organik yarimo’tkazgichlar deb yuritiladi. Ularni gologenlar bug’i yoki AsF₅ kabi kuchli elektronoakseptorlar bilan qayta ishlash natijasida elektroo’tkazuvchanligi keskin oshadi. Bunda ularning xossalari metallarnikiga ham o’xshab ketadi, shu sababli sintetik yoki organik metallar deb ham yuritiladi.

Atsetilen Cu⁺ katalizatori ishtirokida o’ziga xos polimerlanish reaksiyasiga kirishadi.

yoki buni …… bu polimer kumilen deb ham yuritiladi.

Atsetilen 250⁰ C da mis katalizatori ustidan o’tkazilsa, polimer modda – kupren hosil bo’ladi. Kupren hech nimada erimaydigan sarg’ish rangli engil kukundir

_nC₂H₂→(C₂H₂)_n kupren