Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti shahrisabz filiali

tovush paychalari, lablar 
va
til 
faol ishtirok 
etadi. 
4.2. Unli va undosh tovushlar 
Nutq tovushlari ikki xil: 
unli tovushlar, undosh tovushlar
. 

---

79 
Bular quyidagicha farqlanadi:
№ Unli tovushlar 
Undosh tovushlar 
1
. 
Unli 
tovushlar 
hosil 
bo’lishida o’pkadan chiqayotgan 
havo og’iz bo’shlig’ida hеch 
qanday to’siqqa uchramasdan 
o’tadi 
Undosh tovushlarni hosil qilishda
o’pkadan chiqayotgan havo og’iz 
bo’shlig’ida turli to’siqlarga uchraydi 
va buning natijasida shovqin hosil 
bo’ladi. 
2
. 
Unlilarni cho’zib talaffuz 
qilish mumkin 
Undoshlarni cho’zib talaffuz qilib 
bo’lmaydi 
3
. 
Unlilar talaffuzida tovush 
paychalari albatta titraydi. 
Undoshlar 
talaffuzida 
tovush 
paychalari titrashi ham (jarangli va 
sonorlarda), 
titramasligi 
ham 
(jarangsizlarda) mumkin. 
Unli tovushlar faqat un (ovoz) dan hosil bo’ladi. Ular jami 6 ta: Bu 
tovushlar kirill alifbosidagi 10 ta (а, ў, у, ў, и, э; е, ё, ю, я), yangi alifboda esa 6 ta 
(a, o, u, o’, i, e) harf bilan ifodalanadi.
Unli tovushlar guruhlarga quyidagicha ajratiladi: 
Tilning gorizontal 
harakatiga ko’ra 
Tilning vеrtikal harakatiga 
ko’ra 
Lablarning 
ishtirokiga ko’ra 
old qator 
orqa qator 
yuqori tor 
unlilar 
o’rta kеng 
unlilar 
quyi 
kеng 
unlilar 
Lablan-
gan 
lablanma-
gan 
i, e, a u, o’, o 
i, u 
e, o’ 
a, o u, o’, o i, e, a 
Undosh tovushlar kirill alifbosi bo’yicha jami 25 ta bo’lib, yozuvda 23 ta 
harf bilan ifodalanadi: 
б, в, г, д, ж 
(виждон),
 ж 
(жўжа)
 з, й, к, л, м, н, п, р, с, т, 
ф 
(bu tovush arab-fors tili ta'sirida paydo bo’lgan),
х, с, ч, ш, қ, ғ, ҳ, нг
(
tong
so’zidagi oxirgi tovush ikkita harf birikmasi