Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti q

I. Og‘zaki nutq 
 
1- bо‘lim 
Tovush nuqtai –
nazaridan  
2-bо‘lim 
Lug‘aviy sо‘z 
boyligini  
3-bо‘lim 
Nutqning grammatik 
tuzilishini 
4-bо‘lim 
Tilga oid analiz va 
sintez jarayonlarini 
о‘rganish 
II. Motor-harakat 
rivojlanishi 
1-bо‘lim 
Umumiy motorikani 
2-bо‘lim 
Artikulyatsion 
motorikani 
3-bо‘lim 
Mayda qо‘l 
motorikasin 
о‘rganish  
III. Fazoviy 
funksiyasi 
1-bо‘lim 
О‘z tanasi haqida 
fazoviy tasavvurni 
2-bо‘lim 
Fazoviy gnozis va 
praksisni о‘rganish 
 

---

49 
tо‘g‘rilay  olish  darajasi  bо‘yicha  aniqlanib,  tо‘rt  balli  shkala  bо‘yicha  amalga 
oshirilgan. 
 
2.2 Nutqi tо‘liq rivojlanmagan bolalarning yozma nutqga tayyorgarlik 
darajasini tekshirish 
2.2.1 Og‘zaki nutqni tekshirish
 
Bolalar og‘zaki nutqini  tekshirganda  nutqni  prosodiya  tomondan, tovush 
tarkibi,  lug‘at  boyligi,  nutqning  grammatik  tuzilishi  va  tilga  oid  analiz  hamda 
sintez holatlarining qay darajada rivojlanganligiga ahamiyat beriladi. 
1. Nutqning talaffuz tomonini о‘rganish 
Nutqni tovush tarkibi tomonidan о‘rganishda G.V.Chirkina, T.B.Filicheva 
va  boshqa  mualliflar  uslubiyotiga  asoslandi  va  fonetik  tasniflanishga  muvofiq 
tovushlar guruhi bо‘yicha о‘tkazildi. 
Topshiriqning 1-bosqichi tovushlar talaffuzi holatini о‘rganishni о‘z ichiga 
olgan bо‘lib, bunda bolalarda quyidagi holatlar tekshirildi: 
- tovushlarni alohida, boshqa tovushlardan ajratgan holda bir necha marta 
talaffuz qilish,  
- artikulyatsiya jihatidan bir biridan uzoq bо‘lgan tovush bilan birga talaffuz 
qilish;  
- artikulyatsiya tomondan yaqin bо‘lgan tovush bilan birga talaffuz qilish;  
- tovushlar  talaffuzini  bо‘g‘inlarda  (ochiq  bо‘g‘inlarda  undosh  tovushlar 
ketma-ketligisiz,  yopiq  bо‘g‘inda  undosh  tovushlar  ketma-ketligisiz;  undosh 
tovushlar ketma-ketligi bilan) tekshirish; 
- sо‘zlarda (sо‘z boshida, о‘rtasida, oxirida) tekshirish,  
- ibora va ravon nutqda tekshirish. 
Topshiriqning 
2-bosqichi 
bir 
artikulyatsion 
harakatdan 
boshqa 
artikulyatsion harakatga о‘tish qobiliyatini tekshirishga asoslanadi. Bunda: 
- tovushlarni  talaffuz  qilish  materiallari  (tovushlarni  alohida,  boshqa 
tovushlardan  ajratgan  holda  bir  necha  marta  talaffuz  qilish,  artikulyatsiya 

---

50 
tomondan bir biridan uzoq bо‘lgan tovush bilan birga takrorlash; artikulyatsiya 
tomondan yaqin bо‘lgan tovush bilan birga talaffuz qilish); 
- bо‘g‘inlarni  talaffuz  qilish  bо‘yicha  materiallar  (ochiq  bо‘g‘inlarda 
undosh  tovushlar  ketma-ketligisiz,  yopiq  bо‘g‘inda  undosh  tovushlar  ketma-
ketligisiz; 2 ta tovushlarning ketma-ketligi va kо‘p tovushlar ketma-ketligi bilan 
birgalikda talaffuz qilish); 
- sо‘zlar va toza talaffuz qilishga о‘rgatadigan iboralarni talaffuz qilish. 
Topshiriqning  3-bosqichi  tovush  bо‘g‘in  tarkibini  qanday  bо‘lsa  xuddi 
shunday  qayta  talaffuz  qila  olish  qobiliyatini  tekshirish:  sо‘zlar  -  taklif  etilgan 
predmetli rasmlarning nomini mustaqil ravishda talaffuz qilishning tahlili asosida 
о‘tkazildi.  Bunda  bolaning  sо‘zlarni  aks  ettiruvchi  (qaytarilgan)  talaffuzi, 
sо‘zlarni  bog‘langan  talaffuzi;  murakkab  tovush-bо‘g‘in  tarkibli  sо‘zlardan 
tashkil topgan gaplarni takrorlash holatlari tekshirildi.