Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti,, N. R. Alimqulov, N. B. Sultanova

Jadvallar bilan ishlash. 
Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya darslarida 
ko’pincha raqamlar ma’lum bir ko’rsatgichlar bo’yicha guruhlantirilgan bo’ladi. 
Bunday guruhlantirilgan raqamlar yig’indisiga jadvallar deb ataladi. Jadvallar 
maktab geografiyasining barcha tarmoqlarida foydalaniladi. Tabiiy geografiya 
ko’proq quyidagi jadvallardan foydalaniladi:
Yer yuzasida quruqlik va suvlikning taqsimlanishi; 
Okeanlar, dengizlar cho’kmalar, bo’g’izlar; Materiklar va ulardagi daryolar, 
ko’llar, orollar, cho’qqilar vulqonlar jadvallari; Iqlim ko’rsatgichlar jadvallari; va
x.k. 
Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya kurslarida quyidagi yo’nalishlar bo’yicha 
jadvallardan foydalaniladi: Davlatlar guruhlar bo’yicha; aholii va uning 
ko’rsatgichlari; tabiiy resurslari ko’rsatgichlari; sanoat tarmoqlari ko’rsatgichlari; 
qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish ko’rsatgichlari; transport ko’rsatgichlari; xalqaro 
iqtisodiy aloqalar ko’rsatgichlari; ma’muriy birliklar ko’rsatkichlari. 
Geografiya ta’limida jadvallar quyidagi guruhlarga bo’linadi: Oddiy;
guruhlashtirilgan; kombinatsion; va boshqa jadvallar. 
Oddiy jadvallarda xalq xo’jaligini tarmoqlari bo’yicha rejalashtirish uchun 
asos bo’ladigan statistik kuzatishlar natijalari ma’lum bir tizimga solinadi. 
Bunday jadvallarga markaziy statistika qo’mitasi tomonidan chiqariladigan 
statistik to’plamlar kiradi. Mazkur jadvallardan O’zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy 
geografiyasi kursini o’rganishda foydalaniladi. 
Mazkur jadvaldan har bir viloyatning xo’jaligini rivojlantirish 
xususiyatlarini o’rganishda ham foydalaniladi. 
Guruhlashtirilgan jadvallarda statistik ma’lumotlar ma’lum bir ko’rsatgichlar 
bo’yicha guruhlantiriladi. Masalan, aholini quyidagi guruhlarga bo’lib ko’rsatish 
mumkin: shahar va qishloqlar aholisi, erkaklar va ayollar, dehqonlar, ziyolilar,
bolalar, o’smirlar, qariyalar va x.k. 

---

123 
Kombinatsion jadvallar murakkabroq bo’ladi. Masalan, ishchi kuchi 
ixtisosligi bilangina emas, balki jinsi, yoshi bilan ham guruhlashtiriladi. 
Kombinatsion jadvallar guruhlarini solishtirishga imkon beradi. 
Darslikda keltirilgan jadvallardagi statistik ko’rsatgichlarni tahlil qilishga 
kirishishdan oldin o’quvchilarga tahlilni maqsadini tushuntirish lozim. Jadvallarni 
tahlil qilish dars jarayonida amalga oshirish lozim. Ularni tahlil vazifa sifatida 
bermaslik lozim. Chunki jadvallar bo’yicha tushunmovchiliklar tug’ilishi mumkin. 
Maktab geografiyasi kurslarida voqea va xodisalarni statistik tahlildan oldin 
ularni nazariy jixatdan asoslab berish lozim. Masalan, iqlim haqidagi statistik 
ma’lumotlarni tahlil qilishdan avval iqlim hosil qiluvchi omillar haqida nazariy 
bilimlar berib o’tish lozim. 
Jadvallarni tahlil qilayotganda statistik ko’rsatgichlarni qiyoslash iqtisodiy 
geografiya darslarida katta axamiyatga ega.