VENN DIAGRAMMASI
Venn diagrammasi bir-birini kesadigan ikki yoki undan ortiq doiralarda
qo’llaniladi, ular o’rtasida yozish uchun etarli joy qolishi kerak. U g’oyalarni zidlash
uchun ishlatilishi yoki ularning umumiy xususiyatlarini ko’rsatib berishi kerak.
17
Grafik organayzerning turi, ahamiyati va xususiyatlari: tizimli fikrlash,
solishtirish, taqqoslash, tahlil qilish ko’nikmalarini rivojlantiradi.
O’quv faoliyatini tashkillashtirishning jarayonli tuzilmasi:
1) o’quvchilar Venn diagrammasini tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida
yoki kichik guruhlarda Venn diagrammasini tuzadilar va kesishmaydigan joylarni
to’ldiradilar;
2) juftliklarga birlashadilar, o’zlarining diagrammalarini taqqoslaydilar va
to’ldiradilar;
3) doiralarni kesishuvchi joyida, ikki-uch doiralar uchun umumiy bo’lgan,
ma’lumotlar ro’yxatini tuzadi.
B-B-B JADVALI – BILAMAN/ BILMOQCHIMAN/ BILIB OLDIM
Grafik organayzerning turi, ahamiyati va xususiyatlari: mavzu, matn,
bo’lim bo’yicha izlanuvchilikni olib borish imkonini beradi. Tizimli fikrlash,
tuzilmaga keltirish, tahlil qilish ko’nikmalarini rivojlantiradi.
O’quv faoliyatini tashkillashtirishning jarayonli tuzilmasi:
1) jadvalni tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida yoki kichik guruhlarda
jadvalni rasmiylashtiradilar;
2) “Mavzu bo’yicha nimalarni bilasiz?” va “Nimani bilmoqchisiz?” degan
savollarga javob beradilar (oldindagi ish uchun yo’naltiruvchi asos yaratiladi).
Jadvalning birinchi va ikkinchi bo’limlarini to’ldiradilar;
“Kasbiy faoliyat”
tushunchasi
Kasb bilan bog’liq
operatsiyalarni amalga
oshirishga doir faoliyat
Pe
d
a
gog
ik
fa
ol
iya
t
k
o’
rin
ish
la
ri
“Innovatsion faoliyat”
tushunchasi
An’anaviy me’yorlar
bilan yangi talablarning
to’qnashuvi natijasida
yuzaga kelgan faoliyat
18
3) ma’ruzani tinglaydilar, mustaqil o’qiydilar;
4) mustaqil yoki kichik guruhlarda jadvalning uchinchi bo’limini to’ldiradilar.
B-B-B JADVALI
Bilaman
Bilmoqchiman
Bilib oldim
1.3. KEYS-STADI METODI: AFZALLIKLARI VA IMKONIYATLARI
MASHGULOTNING TUZILISHI
Mashg’ulot rejasi:
1. Keys-stadining kelib chiqish tarixi.
2. Keys-stadi metodining kategorial apparati.
3. Keys turlari va ularning o’ziga xosliklari.
4. Keys topshiriqlarini ishlab chiqish qoidalari.
Adabiyotlar:
1. Golish L.V., Fayzullaeva D.M. Pedagogik texnologiyalarni loyihalashtirish
va rejalashtirish. – T.: TDIU, 2010.
2. Yo’ldoshev J.G’., Usmonov S. Ilg’or pedagogik texnologiyalar. – T.:
O’qituvchi, 2004.
3. Tolipov O’.Q., Usmonboeva M. Pedagogik texnologiya: nazariya va
amaliyot. – T.: Fan, 2005.
O’quv mashg’ulotining maqsadi: talabalarda keys-stadi metodi va uning
o’ziga xosliklariga doir bilimlarni tarkib toptirish hamda keys-stadi metodini
qo’llashga doir ko’nikma va malakalarni tarkib toptirish .
Pedagogik vazifalar:
- keys-stadi metodining kelib chiqish tarixini bayon etish;
- keys-stadi metodining kategorial apparatini aniqlashtirish;
- keys turlari va ularning qo’llanilish tavsifini izohlash;
19
- keys topshiriqlarini ishlab chiqish qoidalari bilan aniqlashtirish.
Ta’lim metodi: ma’ruza, tushuntirsh, videometod.
Talabalarning o’quv faoliyatini tashkil etish shakli: ommaviy, individual.
Didaktik vositalar: slayd-prezentatsiya, tarqatma materiallar.
Ta’limni tashkil etish sharoiti: maxsus texnik vositalar bilan jihozlangan
xona.
MASHG’ULOTGA DOIR TARQATMA MATERIALLAR
1-tarqatma material. Keys-stadining kelib chiqish tarixi.
Keys-stadi inglizcha sase – aniq vaziyat, stadi – ta’lim co’zlarining
birikuvidan hosil qilingan bo’lib, aniq vaziyatlarni o’rganish, tahlil etish va
ijtimoiy ahamiyatga ega natijalarga erishishga asoslangan ta’lim metodidir.
Mazkur metod muammoli ta’lim metodidan farqli ravishda real vaziyatlarni
o’rganish asosida aniq qarorlar qabul qilishga asoslanadi. Agar u o’quv jarayonida
ma’lum bir maqsadga erishish yo’li sifatida qo’llanilsa, metod xarakteriga ega
bo’ladi, biror bir jarayonni tadqiq etishda bosqichma-bosqich, ma’lum bir algoritm
asosida amalga oshirilsa, texnologik jihatni o’zida aks ettiradi.
Ushbu metod dastlab 1920 yilda Garvard biznes maktabida qo’llanilgan.
Garvard biznes maktabining o’qituvchilari biznes yo’nalishidagi aspirantura
bo’limi uchun to’g’ri keladigan darsliklarning mavjud emasligini tez anglaydilar.
Ushbu masalani echish uchun biznes maktabining o’qituvchilari tomonidan
qo’yilgan dastlabki qadam etakchi biznes amaliyotchilaridan interv’yu olish hamda
mana shu menejerlarning faoliyati, unga ta’sir etuvchi omillar yuzasidan batafsil
xisobot yozish bo’ldi. Ma’ruza tinglovchilarga u yoki bu tashkilot to’qnash kelgan
konkret vaziyat, ushbu vaziyatni tahlil etish va mustaqil ravishda yoki jamoa bo’lib
munozara tashkil etish asosida uning echimi topish tarzida taqdim etilar edi.
Keyinchalik keys metodi biznes yo’nalishidagi ta’lim muassasalarida keng targ’ib
20
etilgan. Hozirgi kunda esa, kasbiy kompetentlikni rivojlantirish nuqtai nazaridan
mazkur metod tarafdorlari ko’payib bormoqda.
2-tarqatma material. Keys-stadi metodining kategorial apparati
Keys-stadi ta’lim metodining kategorial apparatini shakllantirish undan
foydalanishning samaradorligini sezilarli darajada oshirish imkoniyatini beradi
hamda ta’lim jarayonida metodning texnologiyalashtirishga imkon beradi. Keys-
stadi metodining asosiy tushunchalari qatoriga “vaziyat” va “tahlil”, ushbu ikki
tushunchaning uyg’unlashuvidan kelib chiqqan “vaziyat tahlili” kiradi. Falsafiy
nuqtai nazardan “vaziyat” atamasi o’z ichiga bir qator kontekstlarni birlashtiradi.
Shuning uchun, ushbu atama yuqori darajadagi barqarorsizlik bilan tavsiflanuvchi
va o’z tarkibida bir qator ziddiyatlarga ega bo’lgan muayyan holat sifatida
izohlanishi mumkin. Vaziyat aksariyat hollarda o’zgarish moyilligiga ega bo’lib,
uning o’zgarishi ushbu vaziyatda ishtirok etuvchi sub’ektlarning faoliyatiga ko’p
jihatdan bog’liq bo’ladi. Vaziyat insonlar ta’siriga nisbatan ochiq bo’lib,
insonlarning xatti-harakatlari esa ushbu vaziyatda o’z maqsadlariga erishishlari va
qiziqishlarini qondirishlariga bog’liq bo’ladi.
Keys-stadi metodining yana bir bazaviy kategoriyasi bu “tahlil (analiz)”dir.
Tahlil etish kategoriyasi ob’ektni xayolan bo’laklarga bo’lish yoki ilmiy tadqiq
etish sifatida tushunilishi mumkin. Analizning turli tasniflari mavjud bo’lib,
umumiy ma’noda analiz tasnifini quyidagicha aniqlashtirish mumkin: tizimli
analiz, korrelyatsion analiz, faktorli analiz, statistik analiz va boshqalar. Analizning
ushbu barcha turlari keys-stadi metodi doirasida qo’llanilishi mumkin bo’lib,
mazkur holat metodning imkoniyatlarini yanada kengaytiradi. Keys-stadida
vaziyatni anglash, tafakkur qilish jarayonida amalga oshishi mumkin bo’lgan bir
qator analitik faoliyat turlari ishtirok etishi mumkin. Bu esa o’z navbatida
o’qituvchidan yuqori darajadagi metodologik madaniyatni talab etadi.
21
3-tarqatma material. Keys turlari va ularning o’ziga xosliklari
Keys-stadining muammoli vaziyatining determinatsiyasi asosiy manbalari
turlicha tasnifga ega bo’lishi mumkin. Keys-stadini tuzishning amaliyotida asosan
bir manbaning usutunlik qilishi kuzatiladi. Ushbu yondashuv, manbalarning
ta’siriga ko’ra, keys-stadi texnologiyasi doirasida keyslarni tasnifiga asos sifatida
xizmat qilishi mumkin. Bunda amaliy keyslarni ajaratish mumkin, ular mutlaq
hayotiy vaziyatlarni tavsiflaydi; bundan tashqari ta’limiy keyslar guruhini ham
ajratish mumkin, ularning asosiy vazifasi ta’lim berishdir; ilmiy-tadqiqotchilik
keyslari, tadqiqotchilik faoliyatini yuzaga keltirish maqsadini ko’zlovchi keyslar
sarasiga kiradi.
Amaliy keyslarning asosiy vazifasi – hayotiy vaziyatni mukammal darajada
aks ettirishdir. Mohiyatan ushbu keyslar toifasi vaziyatning amaliy modelini
shakllantiradi. Keys-stadi metodi o’zida ta’limiy funktsiyani mujassam etsada, turli
keyslarda ushbu funktsiyaning namoyon bo’lish darajasi xilma-xil bo’ladi.
Shuning uchun ta’limiy funktsiyasi etakchilik qilayotgan keyslar hayotni o’ziga
xos tarzda aks ettiradi. Ayni shunday xususiyatlar tadqiqotchilikka doir keyslarga
ham xos bo’lib, uning asosiy mazmunini insonning vaziyatga tegishli yangi
ma’lumotga va unda o’zini tutishning yangi usullariga ega bo’lish tashkil etadi.
Uning ta’limiy funktsiyasi ilmiy tadqiqot ko’nikmalarini modellashtirish metodi
vositasida egallashdan iborat bo’ladi. Shuning uchun bunday keyslar
texnologiyasidan kadrlarga dastlabki kasbiy bilimlarni berishda emas, bevosita
kadrlar malakasini oshirishda, ya’ni mukammal kasbiy ko’nikma va malakalarga
ega, tadqiqotchilik faoliyatiga tayyor sub’ektlar bilan ishlashda foydalanish
maqsadga muvofiq.
22
4-tarqatma material. Keys topshiriqlarini ishlab chiqish qoidalari
Keys-stadi metodi o’zida quyidagi afzalliklarni va boshqa o’qitish
metodlaridan ajralib turuvchi jixatlariga ega: 1) u yoki bu ijtimoiy-iqtisodiy tizim
modelining mavjudligi hamda ushbu model holatining muayyan vaqt birligi ichida
tahlil etilishi; 2) muammo echimini aniqlashga jamoaviy tarzda erishish.
Muammoning echimida turli muqobil javoblarning mavjudligi. Yagona echimning
mantiqan mavjud emasligi; 3) muammo echimini izlashda yagona maqsadning
qo’yilishi; 4) Faoliyatni baholashning guruhiy tizimining mavjudligi.
Har qanday keys quyidagi strukturaga ega bo’ladi:
vaziyat– muammo, hayotdan misol;
vaziyatning konteksti – xronologik, tarixiy, joy konteksti, harakat
ishtirokchilari o’ziga xosliklari;
muallif tomonidan keltirilgan izoh;
keys-stadi metodi bilan ishlashda topshiriqlar va savollar to’plami;
ilova.
O’quvchilar tomonidan keysni echish bosqichlari:
Jahon tajribasi ko’rsatishicha, agar o’quvchilarning keysni hal etish
texnologiyasi ikki bosqichdan iborat bo’lsa, ta’limiy maqsadlarga erishishda
yanada ko’proq samaraga erishish mumkin:
Birinchi bosqich – keysni hal etish bo’yicha individual (auditoriyadan
tashqari) ish.
Ikkinchi bosqich – keys bilan birgalikda jamoa bo’lib (auditoriyada)
ishlash.
Keysni echish natijalarini kichik guruhlar tomonidan taqdimotini
o’tkazish:
1) real vaziyat echimiga doir o’z variantlarini taqdim etadilar;
23
2) tanlangan harakatlar yo’lini izohlaydilar va echimning to’g’riligini
asoslaydilar;
3) boshqa guruh a’zolarining savollariga javob beradilar va o’z takliflarini
asoslaydilar.
1.4. O’QUV LOYIHASI – KASBIY FANLARNI O’QITISHNING
SAMARALI METODI SIFATIDA
MASHGULOTNING TUZILISHI
Mashg’ulot rejasi:
1. O’quv loyihasining o’ziga xosliklari.
2. O’quv loyihasi turlari.
3. O’quv loyihasi metodini qo’llashning samarali shakllari.
4. Kasbiy fanlarni o’qitishda o’quv loyihasi metodidan foydalanish yo’llari.
Adabiyotlar:
1.
Бухаркина М.Ю. Разработка учебного проекта. – М., 2003.
2.
Полат Е.С. Метод проектов. – М., 2001.
3.
Ступницкая M.A. Что такое учебный проект. – М., 2010.
4.
Шапиро В.Д. и др. Управление проектами. – СПб.: “Два Три”, 2000.
O’quv mashg’ulotining maqsadi: talabalarda o’quv loyihasi o’ziga
xosliklari, turlariga doir bilimlarni tarkib toptirish hamda kasbiy fanlarni o’qitishda
o’quv loyihasi metodidan foydalanish yo’llariga doir ko’nikma va malakalarni
tarkib toptirish .
Pedagogik vazifalar:
- o’quv loyihasining o’ziga xosliklarini yoritib berish;
- o’quv loyihasining turlariga izoh berish;
- o’quv loyihasi metodini qo’llashning samarali shakllarini ajratib ko’rsatish;
- kasbiy fanlarni o’qitishda o’quv loyihasi metodidan foydalanish yo’llarini
ko’rsatib berish .
24
Ta’lim metodi: ma’ruza, tushuntirsh, illyustratsiya.
Talabalarning o’quv faoliyatini tashkil etish shakli: ommaviy, individual.
Didaktik vositalar: slayd-prezentatsiya, tarqatma materiallar.
Ta’limni tashkil etish sharoiti: maxsus texnik vositalar bilan jihozlangan
xona.
MASHG’ULOTGA DOIR TARQATMA MATERIALLAR
1-tarqatma material. Loyihaviy ta’limning asosiy tushunchalari.
1) loyiha;
2) loyihalashtirish;
3) loyihaviy faoliyat;
4) o’quv loyihasi;
5) o’quv loyihaviy faoliyat;
6) loyihaviy ta’lim;
7) loyihaviy ta’limning texnologiyasi.
Loyiha (design - dizayn) – ba’zi murakkab ishlanmalarni yaratish bo’yicha
hujjatlar yig’indisi. Loyiha (projekt) – tushunchasi kengroq ifodalanib, ma’lum
natija (loyihaning beqiyos mahsuli)ga ega maqsadli faoliyatni tashkil etish uchun
biror-bir tashkiliy shaklni belgilash uchun foydalaniladi.
“O’quv loyihasi” tushunchasi keng qamrovga ega bo’lib, quyidagi
mazmunga ega:
muayyan iste’molchiga mo’ljallangan, muammolarni izlash, tadqiqot
qilish va echish, natijani noyob (moddiy yoki intellektual) mahsulot ko’rinishida
rasmiylashtirishga qaratilgan talablarning mustaqil o’quv faoliyatini tashkil qilish
usuli;
nazariy bilimlar orqali amaliy vazifalarni echishga qaratilgan o’quv
vositalari va qurollari;
25
rivojlantiruvchi, ta’lim va tarbiya hamda bilimlarni kengaytirish, chuqurlashtirish
va malakalarni shakllantirishga qaratilgan didaktik vosita.
2-tarqatma material. O’quv loyihasi turlari va ularning o’ziga xosliklari
Loyiha turi
Loyiha maqsadi
Loyiha mahsuli
O’quvchilar
ning
faoliyat turi
Shakllantiri-
lishi ko’zda
tutilgan
kompetentlik
Amaliy
yo’naltirilgan
Loyiha
buyrtmachining
vazifasini amaliy
hall etish
Metodik tavsiyalar,
tadbir stsenariylari,
stendlar
Amaliy
Faoliyatga doir
Tadqiqotchi-
likka oid
Qandaydir farazni
ilgari surish va
to’g’riligini isbotlash
Belgilangan usulda
rasmiy-lashtirilgan
tadqiqot natijasi
Mantiqiy,
fikriy va
operatsion
faoliyat
Fikrlashga doir
Axboriy
tavsifga ega
Biror bir ob’ekt yoki
hodisa haqidagi
ma’lumotlarni
to’plash
Statistik
ma’lumotlar,
ijtimoiy fikrga doir
so’rov natija-lari,
biror masala yuzasi-
dan turli mual-
liflarning fikrlarini
umumlash-tirish
Axborotlar
bilan
ishlashga
doir
faoliyayat
Axboriy
Ijodiy
Loyiha muammosiga
badiiy qiziqishni
oshirish
Badiiy asar(she’r,
hikoya)lar, insho,
esse
Ijodiy
faoliyat
Kommunikativ
O’yinli va
rolli
Loyiha muammosini
izlab topish va uning
hal etishga doir
vaziyatni taqdim
etish
Ishbop o’yin,
viktorina, blits-
so’rov, ekskursiya
Guruhiy
faoliyat
Kommunikativ
3-tarqatma material. O’quv loyihasini amalga oshirish bosqichlari
26
Loyihai
bajarish
bosqichlari
O’quvchilar
tomonidan hal
etiladigan
muammolar
O’quvchi
faoliyati
O’qituvchi
faoliyati
Ta’lim berish
shakl va
metodlari
Izlanishga doir
loyiha mavzusini
tanlash;
loyiha mavzusi
bo’yicha
ma’lumotlarni
to’plash,o’rganish
tahlil qilish;
-muammoni
muhakama qiladi;
-vazifalarni
ma’lumotlarni
aniqlashtiradi va
tahili qiladi
-o’quvchilarga
muammoni
taklif etadi va
muhokama
qiladi;
-muammoli
suhbat;
-hikoya;
-maslahat;
-mustaqil ish;
-ekskursiya;
Konstruktorlik
-Loyiha vazifalarini
optimal
yechimlarini izlash;
-dizayn talablariga
ko’ra mahsulot
variantlarini tanlash;
-tehnologik va
konstruktorlik
hujjatlarini
tayyorlash.
-ma’lumotlar
bilan ishlaydi;
-tahlil va sintez
qiladi,g’oyalarni
baholaydi;
-grafik ishlarni
bajaradi;
-hujjatlar bilan
ishlaydi.
-tashkil
etadi,faollashtira
di,g’oyalarni
topishga yordam
beradi;
-qaror qabul
qilishga yordam
beradi.
-suhbat;
-taxhlil;
-rolli o’yin;
-mustaqil ish.
Texnologik
-amaliy ish rejasini
tuzish;
-rejalashtirilgan
texnik jarayonlarni
bajarish;
-zarur holda
texnologiyaga
o’zgartirish kiritish;
-mahsulot ishlab
chiqaradi;
-nazoratni amalga
oshiradi;
-mahsulot sifatini
nazorat qiladi;
-moddiy bazani
ta’minlaydi;
-o’quvchilar
faoliyatini
boshqaradi;
-maslahat berdi.
-suhbat;
-namoyish
etish;
-mashq;
-mustaqil ish;
-amaliy ish.
Yakuniy
-loyiha sifatini,
loyihani bajarish
jarayoni va
natijalarini
baholash;
-Loyihani
bajarish
natijalarini tahili
qiladi;
-loyihani himoya
qiladi;
-loyihani
muhokama va
himoya qilish
jarayonini
tashkil etadi;
-tinglaydi;
-o’quvchilarning
loyiha ustidagi
faoliyatlarini
baholaydi va o’z
bahosiga izoh
beradi.
-maslahat,
(rolli) ishchi
o’yin;
-taqdimot.
27
O’QUV LOHIYALARIDAN NAMUNALAR
*
1-o’quv loyihasi ishlanmasi.
Mavzu: O’quvchilarda fuqorolik tarbiyasi va huquqiy tarbiyani
shakllantirish.
Mundarija:
1. Loyiha muallifi.
2. Loyiha nomi : “O’quvchilarda fuqorolik tarbiyasi va hyuquqiy tarbiyani
shakllantirish”.
3. Kurs va guruh.
4. Loyihaning qiasqacha anotatsiyasi
5. Loyiha savolari:
5.1 Asosiy savol.
5.2 Muammoli savollar.
5.3 O’quv savollari.
6. Loyihani o’tkazish rejasi.
7. O’quv loyihasi tashrif qog’ozi.
8. Loyiha mahsulotiga misol.
Loyiha muallifi: Zokirova Dilnoza
Loyiha nomi: O’quvchilarda fuqorolik tarbiyasi va huquqiy tarbiyani
shakllantirish.
Kirish qismi:
Loyihaning qisqacha annotatsiyasi: Loyihada konstitutsiyaviy hujjatlar,
ilmiy adabiyotlarga tayanib o’quvchilarda fuqorolik tarbiyasi va huquqiy tarbiyani
shakllantirish borasida, o’tkazilishi mumkin bo’lgan usullar bayon etilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |