Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti kasb ta`lim pedagogikasi

 

5.O’zbekiston xalq xo’jaligining asosiy tarmoqlari. 

5.1.Xalq  xo’jaligi  tarmoqlari,  sanoat-qishloq  xo’jaligi,  kichik  korxona,  kichik 

biznes mavzusi asosida ―Insert‖ jadvalini to’ldirish. 

5.2.O’MKHT  dagi  tayyorlov  yo’nalishlari,  kasblar  va  ixtisosliklar  umumdavlat 

tasniflagichi. 

5.3. O’MKHT da kichik mutaxassis tayyorlash tizimi.  

5.4 

http://www.istedod.uz/

 ;  

http://www.pedagog.uz/

  Internet saytlarini o’rganish.  

Foydalaniladigan adabiyotlar: 2; 7; 8; 9; 11; 12; 14; 24; 31; 42. 

Metodik tavsiyanoma 

5.1.Ijtimoiy mehnat taqsimotiga muvofiq xalq xo’jaligi ikki katta sohasini – 

ishlab  chiqarish(moddiy  ishlab  chiqarish)  va  noishlab  chiqarish  sohalarini  o’z 

ichiga  oladi.  Ana  shu  sohalarning  tarkibi  o’zaro  munosabati  va  bir-biriga 

bog’liqligi mamlakatimiz xalq xo’jaligi strukturasini tashkil etadi. 

Moddiy  ishlab  chiqarish  sohasiga  moddiy  boyliklarni  ishlab  chiqaradigan 

yoki  iste`molchilarga  etkazib  beradigan  hamma  tarmoqlar  kiradi.  Sanoat,  qishloq 

xo’jaligi  va  qurilish  jamiyat  uchun  zarur  ishlab  chaqarish  vositalari  (mashinalar, 

materiallar,  inshoot  va  hokazolar)  hamda  iste`mol  mollari  (oziq-ovqat  mollari, 

kiyimlar, poyabzal va hokazolar) yaratiladi.  

Yuk  transporti,  ishlab  chiqarishga  xizmat  ko’rsatish  bo’yicha  aloqa,  savdo, 

umumiy  ovqatlanish,  moddiy  texnika  ta`minoti  tayyorlanish  va  sotish  hamda 

moddiy  ishlab  chiqarish  sohasiga  kiradi,  chunki  bular  mahsulotlarni  yaratishda 

yordam beradi va ularning qayta qurilishini ta`minlaydi. 

Moddiy  ishlab  chiqarishning  etakchi  tarmog’i  –  sanoatdir.  Mamlakatimiz 

iqtisodiy  qudratining  asosi  og’ir  sanoat  bo’lib,  u  ishlab  chiqarish  vositalarining 

(materiallar,  mashinalar,  asbob-uskunalarning)  ishlab  chiqarishni  ta`minlaydi. 

Engil  va  oziq-ovqat  sanoatda  iste`mol  mollari  (oziq-ovqat  mahsulotlari,  gazlama, 

poyabzal,  kiyim  va  hokazolar)  tayyorlanadi.  Aholi  uchun  maishiy  madaniy  va 

xo’jalikka  mo’ljallangan  xilma-xil  tovarlarni  tayyorlash  bilan  asosiy  mahsulot 

chiqarishdan tashqari sanoatning iste`nosiz barcha tarmoqlari shug’ullanadi. 

Qishloq xo’jaligi  sanoatni  xom  ashyo  bilan  aholini  oziq-ovqat mahsulotlari 

bilan ta`minlaydi. U o’simlikshunoslik (dalachilik, sabzavotchilik, mevachilik, em-

xashak 

tayyorlash 

va 

hokazolar) 

hamda 

chorvachilik 

(qoramolchilik, 

cho’chqachilik,  qo’ychilik,  parrandachilik,  baliqchilik  va  hokazolar)ni  o’z  ichiga 

oladi. 

---

 

17 

Xalq  xo’jaligini  rivojlantirishning  eng  muhim  yo’nalishi  uning  tarmoqlar 

tarkibini  takomillashtirish  –  tarmoqlararo  xalq  xo’jaligi  majmualarini  vujudga 

keltirishdir. Bunday majmualarning bir nechta turlari bor. 

Mashinasozlik  majmuasi  mamlakat  xalq  xo’jaligining  barcha  tarmoqlarini 

mehnat  vositalari  bilan  ta`minlaydi,  shunga  ko’ra  ularning  rivojlantirish  sur`atini 

va  ishlab  chiqarish  samaradorligini  ham  ko’p  darajada  belgilaydi.  Bu  majmuaga 

energetika,  og’ir  mashinasozlik  va  transport,  kimyo  va  neft,  qurilish,  yo’l 

mashinasozligi,  stanoksozlik  va  asbobsozlik,  elektrotexnika,  elektron  sanoat, 

avtomobil  sanoati  va  boshqa  ayrim  tarmoqlar  kiradi.  Bu  majmuaga  energetika, 

og’ir  mashinasozlik  va  transport,  kimyo  va  neft,  qurilish,  yo’l  mashinasozligi, 

stanoksozlik va asbobsozlik, elektrotexnika, elektron sanoat, avtomobil sanoati va 

boshqa ayrim tarmoqlar kiradi. 

5.2. Tasniflagich loyihasi Oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi O’rta maxsus, 

kasb-hunar ta`limi Markazining Davlat ta`lim standartlari bo’limi va O’rta maxsus, 

kasb-hunar  ta`limini  rivojlantirish  instituti  tomonidan  ishlab  chiqildi.  O’rta 

maxsus,  kasb-hunar  ta`limi  muassasalari,  tayyorlov  yo’nalishlari,  kasblar  va 

ixtisosliklari tasniflagichning tasniflash obektlari hisoblanadi. 

Mazkur  tasniflagichda  tayyorlash  yo’nalishlari  nomi,  kodi  va  shu  tayyorlov 

yo’nalishlari turkumiga kiruvchi kasblar nomi va kodi hamda ixtisosliklar ro’yxati 

keltirilgan. 

Qo’llanish  sohasi  va  unda  qo’llanilgan  ta`riflar  Tasniflagich  o’rta  maxsus, 

kasb-hunar  ta`limi  mutaxassislarini  ish  bilan  ta`minlovchilar,  o’rta  maxsus,  kasb-

hunar  ta`limida  davlat  ta`lim  standartlari,  o’quv  rejalari,  dasturlari  va  boshqa 

me`yoriy hujjatlarni ishlab chiquvchilar, ta`lim muassasalari rahbarlari, Respublika 

va  mahalliy  boshqaruv  tashkilotlari  mutaxassislari,  vazirliklar,  muassasalar  va 

boshqa  respublikamiz  xo’jaliklarini  rivojlantirishda  faoliyat  ko’rsatayotgan 

subektlar uchun mo’ljallangan. 

Tasniflagichda quyidagi ta`riflar qo’llanilgan: 

Tayyorlov 

yo’nalishlari,  kasblar  va  ixtisosliklarning  umumdavlat 

tasniflagichi  (TYKIUT)  -  o’rta  maxsus,  kasb-hunar  ta`limi  o’quv  muassasalarida 

kichik  mutaxassislarni  tayyorlash  bo’yicha  tayyorlov  yo’nalishlari,  kasblar  va 

mutaxassisliklarning tizimlashtirilgan ro’yxati. 

Malaka-mutaxassisning  kasbiy  tayyorgarligi  darajasi,  undagi  ma`lum  ishni 

bajarish uchun zarur bo’lgan bilim, malaka va ko’nikmalarning mavjudligi. 

Kichik  mutaxassis  -  bu  ta`lim  dasturini  muvaffaqiyatli  o’zlashtirgan  o’rta 

maxsus,  kasb-hunar  ta`limi  muassasalari  bitiruvchilariga  beriladigan  malaka 

darajasidir. 

Tasniflagichda  ta`lim  bosqichlari  va  ta`lim  sohalari,  tayyorlov  yo’nalishlari 

va kasblar ettita raqamli kod bilan belgilanadi. 

Ta`limning  xalqaro  klassifikatsiyasiga  binoan  ta`lim  bosqichi-o’rta  maxsus, 

kasb-hunar  ta`limi  3-raqami  bilan  belgilanadi.  Masalan:  3144610,  3210210, 

3380110 va boshqalar. 

Birinchi raqam - ta`lim dasturi bosqichi kodi; 

Ikkinchi raqam - bilim sohasi kodi; 

Uchinchi raqam - ta`lim sohasi kodi; 

---

 

18 

To’rtinchi va beshinchi raqamlar - tayyorlov yo’nalishi kodi; 

Oltinchi va ettinchi raqamlar - kasblar kodi. 

 

5.3. O’MKHT da kichik mutaxassis tayyorlash tizimi 

   Hozirgi ishlab chiqarishga kelayotgan mutaxassislarning uchdan bir qismi avval 

maktabda  mehnat  va  kasbgacha  tayyorlanmokdalar,  keyin  kasb-  hunar  kollej 

tizimida kichik mutaxassis darajasigacha tayyorgarlik ko’rmokdalar. 

YOshlarga  mehnat  va  kichik  mutaxassislik  bo’yicha  tayyorgarlik  berish 

maqsadida  maktablar  va  kasb-hunar  kollejlari  ta`lim  muassasalari  o’quvchilarini 

motivlashtirish,  o’qishning  butun  tizimini  yaxshilash,  ularda  bilimga  qiziqishni 

oshirish, ta`lim olishdagi burch va ma`suliyatni hissini tarbiyalash uchun o’qitishni 

turmush  bilan  bog’lash,  bilimga  doir  o’yinlar  tashkil  qilish,  ishlab  chiqarish 

xarakteridagi  zarur  vaziyatlarni  vujudga  keltirish  va  hokazolar  orqali  bilim 

olishning mohiyati va ahamiyatini yoritish lozim. 

Respublikamizda  kichik  mutaxassis  tayyorlash  o’rta  maxsus,  kasb-hunar 

ta`limi o’quv yurtlarida, jumladan kasb - xunar kollejlarida amalga oshiriladi.  

Kasb-xunar kollejidagi ta`lim tarbiya jarayoni o’quvchilarning qiziqishlari va 

istak-xoxishiga  qarab  ularning  kasb-xunarga  moyilligi,  maxorat  va  malakasini 

chuqur  rivojlantirishni,  tanlangan  kasblar  bo’yicha  bir  yoki  bir  necha  ixtisos 

olishlarini ta`minlaydi.  

O’rta maxsus, kasb-hunar ta`limi tizimi quyidagilarni o’z ichiga oladi: 

-davlat  ta`lim  standartlariga  muvofiq  o’rta  maxsus,  kasb-hunar  ta`limining 

ta`lim  dasturlarini  amalga  oshiruvchi  davlat  va  nodavlat  ta`lim  muassasalarida 

amalga oshirilishni; 

-O’rta  maxsus,  kasb-hunar  ta`lim  tizimining  faoliyat  ko’rsatishi  va 

rivojlanishini  ta`minlash  uchun  zarur  bo’lgan  tadqiqot  ishlarini  bajaruvchi  ilmiy-

pedagogik muassasalar bilan xamkorliq qilishni; 

-ta`lim  sohasidagi  davlat  boshqaruv  organlari,  shuningdek  ularga  qarashli 

korxonalar,  muassasalar  va  tashkilotlar  bilan  xamkorliq  qilish  va  ular  tomonidan