Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti «jahon tarixi»

2-§ Yevropa Ittifoqi dastlabki tuzilmasi
Hozirgi vaqtda Yevropa Ittifoqi doirasida turli darajadagi integratsiyani o'z ichiga olgan uchta kelishuv mavjud: Yevropa Ittifoqiga a'zolik, Yevro hududiga a'zolik va Shengen kelishuvida ishtirok etish. Yevropa Ittifoqiga a'zolik Shengen kelishuvida ishtirok etishni anglatmaydi. Yevropa Ittifoqiga a'zo barcha davlatlar ham evro hududiga kirmaydi. Turli darajadagi integratsiyaga misollar:
Buyuk Britaniya va Irlandiya Shengen shartnomasini cheklangan a'zolik asosida imzoladilar. Buyuk Britaniya ham yevro hududiga qo‘shilish zarur deb hisoblamadi.
Daniya va Shvetsiya ham referendumda milliy valyutalarini saqlab qolishga qaror qildi.
Norvegiya, Islandiya, Shveytsariya va Lixtenshteyn Yevropa Ittifoqiga a'zo emas, lekin Shengen hududining bir qismidir. 2012-yil 19-sentabrda Yevropa Ittifoqining o‘sha paytdagi 27 davlatidan 11 tasining tashqi ishlar vazirliklari rahbarlari Yevropa Ittifoqi kelajagi bo‘yicha guruh yig‘ilishi yakunida qabul qilingan islohot loyihasini taklif qilishdi. Avstriya, Belgiya, Germaniya, Daniya, Ispaniya, Italiya, Lyuksemburg, Niderlandiya, Polsha, Portugaliya va Fransiya tashqi ishlar vazirlarini o‘z ichiga olgan Yevropa Ittifoqining kelajagi bo‘yicha guruh saylovda xalq ovozi bilan saylanadigan prezidentni yaratishni taklif qildi. Yevropa Ittifoqi, ittifoq tashqi ishlar vazirligini tashkil etish, yagona Yevropa kirish vizasi joriy etish va, ehtimol, yagona armiya tashkil. Bu guruhda asosiy rolni Germaniya va Fransiya, yaʼni Yevropa Ittifoqining eng yirik va nufuzli davlatlari oʻynaydi.
2013 yildagi ma'lumotlarga ko'ra, Yevropa Ittifoqi fuqarolarining 44 foizi kelajakda Yevropa davlatlari federatsiyasini tashkil etish g'oyasini qo'llab-quvvatlasa, 35 foizi bunga qarshi. Dastlab Yevropa hamjamiyati („Umumiy bozor“) nomi bilan atalgan. YEI toʻgʻrisidagi shartnoma 1992 yil Maastrixt sh.da (Niderlandiya) Yevropa hamjamiyatiga aʼzo boʻlgan 12 davlat va hukumat boshliklari imzo chekkan Yevropa mamlakatlarining siyosiy va valyuta-iqtisodiy ittifoqini vujudga keltirish toʻgʻrisidagi bu shartnoma 1993 yil 1 noyabrdan kuchga kirgan. ²YEIning maqsadlari: Yevropa xalqlarining mustahkam ittifoqini vujudga keltirish, ichki chegaralari boʻlmagan makon yaratish, iqtisodiy va ijtimoiy oʻzaro taʼsirni kuchaytirish yoʻli bilan muvofiqlashtirilgan uzoq muddatli iqtisodiy taraqqiyotga yordam berish; iqtisodiy va valyuta ittifoqini tashkil qilish va yagona valyuta yaratish (bu maqsadga 2002 yil yanvarda asosan erishildi); birgalikda tashqi siyosat olib borish va xavfsizlik borasida siyosat yuritish, kelgusida esa birgalikda mudofaa siyosatini ham olib borish yoʻli bilan xalqaro sohada oʻziga xos bir xillikni qaror toptirish; adliya va ichki ishlar sohasida hamkorlikni rivojlantirish; umumiy boylikni saqlab qolish va koʻpaytirish. YEI organlari: Yevropa mashvarati, Yevropa parlamenti, Yevropa Ittifoqi Kengashi, Yevropa komissiyasi, Yevropa sudi. Tashkilotga 15 mamlakat (Avstriya, Belgiya, Buyuk Britaniya, Olmoniya, Yunoniston, Daniya, Irlandiya, Ispaniya, Italiya, Lyuksemburg, Niderlandiya, Portugaliya, Finlyandiya, Fransiya, Shvetsiya) aʼzo (2002 yil yanvar).³ Qarorgohi Strasbur sh.da (Fransiya). Oʻzbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvida YEI bilan hamkorlik alohida oʻrin tutadi. Tashkilot TASIS dasturi doirasida Oʻzbekistonga texnikaviy yordam koʻrsatadi. 1999 yil 1 iyulda Oʻzbekiston bilan YEI oʻrtasida Sheriklik va hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim ratifikatsiya qilindi. Bu bitim siyosiy, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy, madaniy-maʼrifiy aloqalar rivoji uchun imkoniyat tugʻdirdi. Jumladan, tomonlar oʻzaro savdoda bir-birlariga eng qulay sharoit yaratadilar, bir-birlariga tegishli tovarlarni oʻz hududlari orqali erkin tranzit qilishni taʼminlaydilar. Yevropa Ittifoqi —Yevropaning 27 davlatidan iborat siyosiy va iqtisodiy birlashmadir. Uning tarixi 1957 yilga, 6 Yevropa davlatlari orasida imzolangan Rim bitimi va undan soʻng paydo boʻlgan Yevropa Iqtisodiy Hamkorligiga borib taqaladi. Yevropa Ittifoqi 1992 yilda imzolangan Maastrixt shartnomasiga binoan tuzilgan va 15 davlatni oʻz ichiga olgan. 2005 yilda Ittifoqning birinchi yirik kengayishi yuz berdi. Unda Ittifoqga 10 ta yangi davlatlar qoʻshildi. Ikki yildan soʻng ular soniga Bulgʻoriston hamda Ruminiya davlatlari qoʻshilib, hozirgi davrga qadar Yevropa Ittifoqi 27 davlatlardan iborat. Yevropa Ittifoqi qiymati 5 milliard yevroni tashkil qiluvchi Yevropa tinchlik jamgʻarmasini (EPF) tasdiqladi. Jamgʻarma mablagʻlari Yevropa Ittifoqining sherik-davlatlariga xavfsizlik bilan bogʻliq vaziyatni mustahkamlashda yordam berish uchun moʻljallangan. Pul mablagʻlari fondning 2021–2027-yillardagi faoliyati uchun hisoblab chiqiladi. Asosiy maqsad Yevropa Ittifoqining nizolarning oldini olish, tinchlikni saqlash, xalqaro barqarorlik va xavfsizlikni mustahkamlashga qaratilgan imkoniyatlarini oshirishdan iborat. Ushbu mablagʻ sherik mamlakatlarga tinchlikni saqlash harakatlari uchun, shuningdek ularning qurolli kuchlar jangovar qobiliyatini oshirishga ham yoʻnaltiriladi.
Bundan oldin esa Yevropa Ittifoqining koʻmagi faqat Afrika mamlakatlaridagi tinchlikparvarlik operasiyalariga taqdim tashqi ishlar vaziri Winston Churchill Syurix universitetida soʻzlagan nutqida AQShga oʻxshagan „Yevropa Qoʻshma Shtatlari“ tuzishni taklif etadi.
1949-yilda Yevropa Kengashi tashkil etiladi. Hozirga kelib, bu tashkilotning 46 ta aʼzosi bor.
1957-yil: Yevropa koʻmir va poʻlat birlashmasi (YKPB) ga aʼzo mamlakatlar Yevropa iqtisodiy hamjaniyati yoki „Umumiy bozor“ga asos soluvchi Rim protokollari deb ataluvchi hujjatlarni imzoladilar. Bu hujjatlar 12 yil mobaynida bojxona toʻsiqlarini tugatish, umumiy soliqlarni oʻrnatish va keyinchalik umuman yoʻq qilish, ishchi kuchining erkin harakat qilishini taʼminlash, bir xil ijtimoiy kafolatlar oʻrnatish va yagona ish haqi toʻgʻrisida edi.
1959-yilda Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati aʼzolari tomonidan Yevropa parlamenti tashkil etildi.
1967-yilda uchta Yevropa hamjamiyati — Yevropa koʻmir va poʻlat birlashmasi, Yevropa iqtisodiy hamjamiyati va atom energiyasi boʻyicha Yevropa hamjamiyati Yevropa Hamjamiyati boʻlib birlashadi.
1968-yil: Yevropa Hamjamiyati mamlakatlari oʻrtasida barcha bojxona soliqlari bartaraf etildi.
1979-yilda Yevropa parlamentiga ilk bora toʻgʻridan-toʻgʻri saylovlar boʻlib oʻtdi.
1985-yili Grenlandiya oʻz-oʻzini mustaqil boshqarish huquqini qoʻlga kiritdi va referendum natijasida Yevropa Ittifoqidan ajralib chiqdi.
1986-yilning fevralida Lyuksemburgda yagona Yevropa toʻgʻrisidagi qonun (Single European Act) imzolandi. 1990-yil: Olmoniya Demokratik Respublikasi GFR bilan birlashganligi bois uning hududi ham Ittifoq hududiga kirdi.
1991-yil: Yevropa Hamjamiyatining Maastrixt shahrida (Niderlandiya) yagona Yevropani yaratishni koʻzda tutuvchi Maastrixt bitimlarini imzoladilar. Bu bitimlarda uch guruh shartnomalar — yagona Yevropa valyutasini joriy etish, Yevropa siyosiy Ittifoqini shakllantirish va Yevropa komissiyasini tasdiqlash koʻzda tutildi.
1999-yil dekabr: Helsinkida (Finlyandiya) 15 ta aʼzo mamlakatlar rahbarlari inqirozli va tahlikali joylarda tinchlik va xavfsizlikni saqlash uchun oʻz Yevropa qurolli kuchlarini yaratish haqida qaror qabul qildi.
2002-yil 1-yanvar: Yagona Yevropa pul birligi — yevro muomalaga kiritildi. Buyuk Britaniya va Daniyadan tashqari qolgan barcha aʼzolar oʻzlarining milliy valyutalaridan voz kechdilar. Yevropa Ittifoqi 1993 yil 1 noyabrda kuchga kirgan 1992 yil Maastrixt shartnomasi asosida Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyatining negizida tashkil etilgan va mintaqaviy integratsiyaga qaratilgan. Yevropa Ittifoqi xalqaro tashkilot (davlatlararo) va davlat (suprastate) xususiyatlarini o'zida mujassam etgan xalqaro tashkilotdir, lekin huquqiy jihatdan u na biri, na boshqasi emas. Ittifoqning barcha mamlakatlarida amalda boʻlgan standartlashtirilgan qonunlar tizimi yordamida odamlar, tovarlar, kapital va xizmatlarning erkin harakatlanishini (harakatlanishini) kafolatlovchi umumiy bozor, shu jumladan, bekor qilingan qonunlar tizimi yaratildi. a'zo davlatlar va boshqa Yevropa davlatlarini o'z ichiga olgan Shengen hududida pasport nazorati. Xalqaro ommaviy huquq subyekti sifatida Yevropa Ittifoqi xalqaro munosabatlarda ishtirok etish va xalqaro shartnomalar tuzish huquqiga ega. Muvofiqlashtirilgan tashqi va mudofaa siyosatini nazarda tutuvchi umumiy tashqi va xavfsizlik siyosati shakllantirildi. Butun dunyoda Yevropa Ittifoqining doimiy diplomatik vakolatxonalari tashkil etilgan, Birlashgan Millatlar Tashkiloti, JST, G7 va G20da vakolatxonalar mavjud. Yevropa Ittifoqi delegatsiyalariga Yevropa Ittifoqi elchilari boshchilik qiladi.