Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Biologiya o`qitish metodikasi yo`nalishi 201-gurux talabasi Dexqonboyeva Maftunaning Rivojlanish biologiyasi fanidan tayyorlagan taqdimoti

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Biologiya o`qitish metodikasi yo`nalishi 201-gurux talabasi Dexqonboyeva Maftunaning Rivojlanish biologiyasi fanidan tayyorlagan taqdimoti

Hujayra nazariyasi , uning shakillari va evolutsiyasi

Reja:

1.Hujayra nazariyasi va uning yaratilishida xissa qo`shgan olimlar.

2.Tiriklikning hujayrasiz va hujayraviy shakillari.

3.Hujayra evolutsiyasi.

Hujayra nazariyasi va uni yaratilishida xissa qo`shgan olimlar

Robert Guk о`zi yaratgan

mikroskopda po`kak

kesimiga qarab, uni yupqa

devorli katakchalaridan

iboratligini kо`radi va shu

mayda katakchalarni

hujayra deb ataydi.

1839 yilda nemis olimlari Shleyden va Shvann hujayra nazariyasini yaratdi.

1839 yilda nemis olimlari Shleyden va Shvann hujayra nazariyasini yaratdi.

Shleyden Mattias Yakob Shvann Teodor

(1804-1881) (1810-1882)

R.Virxov hujayra nazariyasi g‘oyasini ilgari surib (1855 yildan, har bir hujayraning hujayradan kelib chiqqanligi)ni bayon etdi.

Hujayra nazariyasining asosiy qoidalari quyidagilardan iborat:

Hujayra nazariyasining asosiy qoidalari quyidagilardan iborat:

1. Hayot asosan hujayra shaklida mavjud boiib, barcha organizmlar hujayradan tashkil topgan. Hujayradan tashqarida hayot yo‘q. Hujayra tirik tabiatning bir boiagi va unga tiriklik xususiyatlarining barchasi xos boiib, hujayra ko‘payish, modda almashish, strukturaviy hamda irsiy elementar birlikdir.

2. Hujayra biologik informatsiya jarayoni ro‘y beradigan va bu

jarayon qayta-qayta ishlanadigan hamda hosil boigan energiyaniyig‘uvchi, sarf qiluvchi, boshqa xil energiyaga aylantiruvchi murakkab tuzilmadir.

3.Hayotning uzviyligi asosan hujayralardandir; hujayra, umuman irsiylikning asosiy birligini tashkil etadi.

4. Hujayra barcha tirik mavjudotlaming elementar birligidir, turli organizm hujayralari umumiy tuzilishga ega va ular bo‘linib yangi hujayra hosil qiladi.

Tiriklikning hujayraviy va hujayrasiz shakillari

Rang- barang organik olamda tiriklikning ikki xil: hujayrasiz va hujayraviy shakllari tafovut etiladi. Hujayrasiz shaklga virusdar kiradi. Hujayraviy shaklga esa prokariotlar, eukariotlar mansubdir. Vimsning mavjudligi 1892 yilda

ilk bor botanik olim

D.I.Ivanovskiy

tomonidan, tamaki

bargining kasalini

o‘rganish natijasida

topilgan.

Hujayraviy tuzilish tirik mavjudotning asosiy qismini tashkil etgan organizmlarga xos. Hujayradan tashkil topgan tirik tabiat olamining barcha organizmlari 2 ta yirik guruxga boiinadi.

Hujayraviy tuzilish tirik mavjudotning asosiy qismini tashkil etgan organizmlarga xos. Hujayradan tashkil topgan tirik tabiat olamining barcha organizmlari 2 ta yirik guruxga boiinadi.

1. Prokariotlar (Pro - awalgi, karyon - yadro) bakteriyalar, ko‘k yashil suv o‘tlari, yadrosiz hujayralar. Ularning oziqlanishi geterotrof, xemavtotrof yoki fotoavtotrof jarayonlari bilan boradi, ko‘payishi - jinssiz. 2. Eukariotlar (yey - to‘la, karyon - yadro) zambumgiar, o‘simlik va hayvon hujayralari yadrolilar; ular yutish, so‘rish bilan geterotrof yoki plastidalari yordamida fotosintez jarayoni orqali avtotrof oziqlanadi; ко‘payishi jinssiz vajinsli usulda ro‘y beradi.

Hujayra evolyusiyasi

Hujayra evolyusiyasi

Eukariot hujayralar prokariot hujayralardan hosil bo`ladi

Eukariot hujayrasining hosil bo‘lishi haqida bir necha

mavjud. Shulardan biri Margulisning hujayralar simbiozi

nazariyasidir. Simbiotik nazariyaga ko‘ra eukariot hujayralarining har bir

tuzilmasi qadimiy prokariotlar ajdodi hisoblanadi. Bu nazariyaga ko‘ra

evolyusiyaning ilk bosqichida bijg‘ish hisobiga yashovchi ayrim

prokariotlar aerob bakteriyalami fagotsitoz qilgan, ammo ular saqlanib,

fagotsitoz qilgan hujayra bilan birgalikda yashayvergan. Buning natijasida

aerob va anaerobdan iborat birga hayot kechiradigan yagona tuzilma

shakllana borgan. Bunday simbiotik jarayon ikkala organizm uchun ham

foydali boiganligidan, ular birgalikda yashab ketganlar va bu holat

irsiyatga ham o‘tgan. Bunday simbiotik holat tabiatda ham uchrab turadi.

Masalan, ayrim amyobalar mitoxondriyaga ega boimasa ham o‘zlarida

organik moddalarning aerob parchalanishini ta’minlovchi bakteriyalami

saqlaydi: fotosintez jarayoni ro‘y bemvchi aerob organizmga - ko‘k yashil

suv o‘tiga eukariot hujayra hosil qiluvchi dastlabki tuzilma, deb qaraladi.

Hujayra mitoxondriyasining bir qadar avtonom tuzilma ekanligi simbiotik

nazariyaning to‘g‘riligidan dalolatdir.