Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika univeristeti

Ikki atomli molekulalarning tebranma-aylanma spektrlari: Bizga ma’lumki molekulada asosan uch xil harakatni kuzatish mumkin. Aylanma, tebranma va elektron. Bu harakatlarning sodir bо‘lishi uchun kerak bо‘ladigan energiyalar bir-biridan farq qiladi.

Ikki atomli molekulalarga tegishli bо‘lgan tebranma harakatlarni kо‘rib о‘tdik, ya’ni aylanma harakatlarni hisobga olmadik.
Haqiqatdan tebranma harakatlar paydo bо‘lgan joyda aylanma harakatlar paydo bо‘ladi. Ikki atomli molekulaning tebranma harakatini tekshirayotganda aylanishga va tebranishga tegishli bо‘lgan energiyani ideal holatda qattiq rotator va garmonik ossillyator energiyalarini yig‘indisidan iborat deb qarash mumkin ya’ni

j- aylanish holatga tegishli kvant son, -tebranma holatga tegishli kvant sonlari
Quyidagi 1.8-rasmda tebranma va aylanma holatlarga tegishli bо‘lgan о‘tishlar kо‘rsatilgan.



1.8-rasm. Tebranma va aylanma holatlarga tegishli bо‘lgan о‘tishlar


holatlar orasidagi о‘tishlar bо‘layotgan bо‘lsin. Aylanish kvant soni uchun tanlash prinsipi ga asosan ikki harakat bо‘lishi mumkin. harakat yoki harakat.
qiymatiga tо‘g‘ri keluvchi chiziqlar dastasiga R-shox deyiladi.
qiymatiga tо‘g‘ri keluvchi chiziqlar dastasiga R- shox deyiladi.
R va R - shoxlarning chastotalari bir biridan farq qiladi. Quyidagi 1.9- rasmda R va R shoxlarning spektrini kо‘rinishi keltirilgan.
R va R - shoxlar asosan siyraklashtirilgan gazlarda yaxshi kuzatiladi. Ba’zi suyuqliklar va eritmalarda tashqi sharoitning ma’lum qiymatlarida (R va T) R va R shoxlar о‘rniga Q shox kuzatiladi.

1.9-rasm. R va R shoxlarning spektri

Bu suyuqliklar va eritmalarning toza tebranma harakatiga tо‘g‘ri keladi. Tebranma spektrlar aylanma spektrlarga qaraganda, yaqin infraqizil sohada joylashadi va spektral chiziqlari yо‘l-yо‘l kо‘rinishga ega bо‘ladi.

1.10-rasm. Yо‘l-yо‘l spektral chiziqlar
Ya’ni real molekulalarning aylanma va tebranma harakatlari bir biroviga ta’sir etadi. Shu ta’sir tufayli aylanish doimiysi va hamda dissosatsiya energiyasi о‘zgaruvchan qiymat qabul qiladi va bu о‘zgarish ma’lum qonuniyat asosida bо‘ladi. Aylanma va tebranma harakatlarning о‘zaro ta’sirini hisobga olganda aylanish va tebranish energiyasini quyidagi kо‘rinishda yozish mumkin.

- ning о‘zgarish qonuni ya’ni


Bu formuladan deb, katta amplitudali tebranishlarni hisobga olsak

da, ya’ni chiziqning chastotasi

da ga teng. Quyidagi jadvalda j ning har xil qiymatlarida R hamda P shoxlarga tegishli bо‘lgan chiziqlarning chastotasi keltirilgan.
1.2-jadval

j	0	1	2	3	4
R
P	-

1.2-jadvaldan kо‘rinadiki aylanma-tebranma spektrlar gruppasi orasidagi masofa teng.

Mozli formulasi ning xususiy xollari
1) da da bu formulaning 2- xususiy holi
2) bо‘ladi.
Molekulaning tebranma aylanma harakatlarini birgalikda qarash paytida aylanish doimiyligi.
о‘zgarib turish tufayli uning о‘rtacha qiymatini olish kerak
Xulosa
Xulosa qilib aytganda qattiq jism yuzalarining elektron tuzilishini o’rganish uchun ultrabinafsha nurlarning fotoelektron spektroskopiyasi usulidan keng foydalaniladi. Bu usul yuzalarning zonalari parametrlarini aniqlash, ularda elektronlar taqsimoti to’g’risida bevosita axborot bera oladigan yagona usulidir. Bu mustaqil ish turli fotoelektron spektrometrining tuzilishini o’rganishga bag’ishlangan.
Olinishi lozim bo’lagan ma’lumotlarning turiga qarab har xil to’lqin uzunlikdagi (chastotali)yorug’lik nurlaridan foydalanish mumkin. Masalan ,ultrabinafsha nurlar uchun ligi ma’lum bo’lsa,bu nurlarning har kvantining energiyasi bo’ladi.
Elektromagnit to’lqinlarning chastotasi yoki to’lqin uzunligi elektromagnit nurlanishning asosiy xarakterestikasi bo’lib hisoblanadi.
Bir xil chastotali (to’lqin uzunlikli ) nurlar dastasi monoxromatik nurlar deyiladi.Birlik vaqt ichida birlik yuzadan o’tayotgan monoxromatik fotonlar oqimi F orqali nurlanish intensivligi ni quyidagi formula yordamida aniqlash mumkin.
Ultrabinafsha nurlarning elektron spetroskopiyasi (UBES) qattiq jismning yuza qismida valent elektronlarning energetic taqsimoti haqida bevosita ma’lumot bera oladigan yagona usuldir.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 128 Soboleva A.A ,Melamid A.E. “Fotoelektronne pribor” M.Vesshaya shkola 1974. 376 S
2. Fizicheskaya ensklopediya Ped red. Proxorova A.M “Sovetskaya ensklopediya “ 1988. s 694-702
3. 104 Karlson G. “Fotoelektronnaya I oje spektroskopiya” L: mashinostraniy. 1981 432 S
4. Krishnor I. “ Primineniy elektronnoy spektroskopi dlya analiza poverxnosti.Ped-red. X.Ibaxa-Rega zinatki 1980-316 S
5. Normurodov M.T. Umrzoqov B.E Rajabov R.R “Qattiq jism spektrlarining ikkilamchi electron spektroskopiyasi” O’quv-qo’llanma Toshkent: Konstruktor 1993-66S
6. Umrzoqov B.E. Usmonov M. Toshmuhamedova D.A Tashatov A.K Vliyani posle rostovogo otjiga na izvestiya akademi nauk.sepiya Fizicheskaya Moskva 1988. N-10c, 1954-1957