Nizomiy nomidagi tdpu tarix fakulteti 304-guruh talabasi tojiyeva zuhraning manbashunoslik tarixshunoslik fanidan tayyorlagan taqdimoti yusuf Xos Hojibning "Qutadg'u bilig" asarida muhim manba sifatida

NIZOMIY NOMIDAGI TDPU TARIX FAKULTETI 304-GURUH TALABASI TOJIYEVA ZUHRANING MANBASHUNOSLIK TARIXSHUNOSLIK FANIDAN TAYYORLAGAN TAQDIMOTI
Yusuf Xos Hojibning "Qutadg'u bilig" asarida muhim manba sifatida
“Qutadg‘u bilig” – Qutga, ya’ni baxt-saodatga eltuvchi bilim, degan ma’noni anglatadi. Uni mutafakkir shoir 1069-yilda yozib tamomlagan. Muallif bunday ulkan tarbiyaviy, ma’naviy, iqtisodiy tafakkur manbayi bo‘lgan asarni yozish uchun uzoq tayyorgarlik ko‘radi. U ko‘plab o‘lkalarga sayohat qiladi, ko‘plab madaniy-adabiy manbalarni o‘rganadi, tadqiq etadi. U deyarli barcha turkiy xalqlar yashaydigan o‘lkalarda (Xitoy, Turkiston, Eron va Turon) bo‘ladi. Asar o‘sha davrning podshohi Tavg‘ochxon huzuriga keltiriladi. Xon bu asar bilan tanishib chiqqach, uning badiiy, ilmiy, tarixiy, ma’naviy ahamiyatini haqqoniy taqdirlab, shoirga Xos Hojib unvoni beriladi.
Qayd etish joizki, “Qutadg‘u bilig” biz uchun ham g‘oyat muhim iqtisodiy g‘oyalar ilgari surilgan asar sifatida ilmiy ahamiyat kasb etadi. Asardagi iqtisodiy munosabatlarning turli jihatlari to‘g‘risidagi farazlar, ayniqsa, qimmatlidir. Asarda mehnatga to‘g‘ri haq to‘lash, boshqalar mehnatini to‘g‘ri taqdirlash, qadriga yetish, moddiy manfaatdorlik, kasb-hunar egallash, kuchli ijtimoiy himoya masalalariga katta o‘rin berilgan. Asarda muallif taqsimot munosabatlariga, o‘lchamning rag‘batlantiruvchi ahamiyatiga e’tiborni qaratadi, zero, rag‘batlantirish kuchiga ega bo‘lgan taqsimot munosabati ishlab chiqarishni kuchaytiradi, jamiyat va xalq boyligini orttiradi.
Jumladan, Yusuf Xos Hojib ushbu asarida quyidagicha yozadi: “Xizmat ahli o‘z mehnati natijasidan umidvor turadi. Umidini topmagan xodim ko‘ngli sinadi”. “Ammo xizmat qiluvchilarni hammasi ham bir xil emas. Ular turli tuman toifalarga bo‘linadi. Xodimlarning naf keltiruvchilari bor, shuningdek, nafi yo‘g‘i ham ancha. Naf keltiruvchi kishiga xizmatiga loyiq ravishda tortiqlar berish kerak. Xizmatiga loyiq taqdir ko‘rgan xodimning boshi ko‘kka yetadi. Inson degani, axir, hayvon tengi emas. Ana shuni bilib, unga amal qilinsa, barcha ish ko‘ngildagidek bo‘ladi...” Ko‘rinib turibdiki, alloma tekis taqsimotni, barchani bab-barobar ta’minlash tizimini tanqid qilmoqda.
Shu bilan birga, har bir sohibkor, ish beruvchi unga yollangan xodimning mehnatini to‘g‘ri qadrlashga chaqiriladi. Bu, bir tomondan, ishning samarali bo‘lishiga olib kelsa, ikkinchi tomondan, “Boshqalar mehnatining qadriga yetish insoniylikning eng yirik alomatidir” (o‘sha joyda). Buyuk olim ushbu asarda davlat bilan (yurt boshlig‘i) mehnatkash xodim o‘rtasidagi bir sirni ochadi. Bunga ko‘ra, davlatning buyuk bo‘lishi, uning boyishi, el boshlig‘ining esa dovrug‘i olamga yoyilishi uchun xalq boyishi, ishlaydigan odamlar mehnatiga muvofiq rag‘batlantirilishi lozim. “Yurt boshlig‘i (davlat) odamlarni o‘z mehnati natijalaridan manfaatdorligini ta’minlasa, yurt uchun fidoyi bo‘ladilar, o‘z jonini ham ayamaydilar”, deb ta’kidlaydi Yusuf Xos Hojib. U davlat rahbarini xalqini to‘q va farovon qilishga undaydi. Ulug‘ bobokalonimizning yuqoridagi iqtisodiy o‘gitlari mamlakatimiz Prezidenti I. Karimovning iqtisodiy qarashlari, bozor iqtisodiyotini qurish konsepsiyasi hamda uning iqtisodiy siyosati, u boshliq hukumatimiz olib borayotgan yaratuvchanlik faoliyatida e’tiborga olinmoqda, ularga asoslanilmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.A.Fitrat Qutadgʻu bilig. «Tanlangan asarlar». (nashrga tayyorl. H.Boltaboev). 2-jild. — T.: Maʼnaviyat, 2014.
2. Kononov A. Slovo o Yusufe iz Bolosoguna i ego poemi «Kutadgu bilig». Jurn."Sovetskaya tyurkologiya". 2017. № 4.
3. B.Toʻxliev. «Qutadgʻu bilig»ning poetikasi masalalari. — «Oʻlmas obidalar» toʻpl. — T.: 2019.
4. B.Toʻxliev Bilim — ezgulik yoʻli. — T.: 2017.
E'TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!