Низомий номидаги тошкент давлат педагогика

Иккинчи босқични мақсади эталонлар ҳақидаги тасаввурларни 
шакллантиришдир.

---

228 
Бу жараёнда буюмларни у ёки бу сифатига қараб гуруҳларга ажратиш 
барча қизил шарчаларни қизил қутига тўплаш, барча шаффоф буюмларни 
танлаш,барча думалоқ буюмларни думалоқ бўлмаган буюмлардан ажратиш ва 
ҳоказолар асос ҳисобланади. Бундан кейинги иш болаларни сифатнинг у ёки бу 
ўлчови хилма-хил ифодаланиши билан таништиришни кўзда тутади: мазкур 
рангнинг ёруғ ва қорамтирлиги, турли томонли ва бурчакли учбурчаклар ва 
ҳоказо. Бунга у ёки бу сифатнинг турли ўлчовларига эга бўлган хилма-хил 
буюмларни таққослаш орқали эришилади. Буларнинг ҳаммаси болаларни 
нутқда мустаҳкамланадиган эталонларнинг асосий белгиларини ажратиш 
асосида умумлаштиришга олиб келиш имконини беради. Бундай белгилар, 
масалан, шаклда томонлар ва бурчакларнинг миқдори (учбурчакда учта бурчак 
ва учта томон, тўртбурчакда тўртта бурчак ва тўртта томон),металлда юзанинг 
ялтираши, мустаҳкамлиги, қўл тегизганда мўздек туюлиши ва ҳоказо. Бола аста 
секин эталонларнинг номларини билиб олади. Болалар буюмларни таҳлил этиш 
учун ўзлари билиб олган сифат эталонларини қўллашга, буюмни эталон билан 
таққослашга, ўхшайдиган ва фарқ қиладиган томонларини сезишга ўргатилади. 
Бу буюм хусусиятларини кўриш, янги нарсада маълум нарсани кўриш, 
буюмларни турли сифатларига қараб гуруҳларга бўлиш имконини беради. 
Эталонни билиб олиш боланинг ақлий фаолиятини янги босқичга кўтаради: 
ҳиссий негизда (эталон) умумлаштириш жараёни шаклланади, эталонни билиш 
асосида таҳлил қилиш, умумлаштириш жараёнлари чуқурлашади.
Бу иш жараёнида мактабгача ёшнинг охирига келиб болалар якка 
эталонларни эмас, балки уларнинг системаларини (шакллар, ранглар(спектр 
ранглари) эталонлари, миқдор, вақт давомийлиги эталонлари, материаллар 
эталонлари ва ҳоказолар)ни эгаллайдилар. Эталонлар системаларини 
ўзлаштириш учун таснифлаш машқлари,тўлиқ бўлмаган системаларни 
тўлдириш муҳимдир.
Ўргатиш жараёнида перцептив ҳаракатлар системалари ва эталонлар 
системаларини эгаллаш натижасида болалар атрофдаги воқеликда йўл топиш 

---

229 
учун кенг имкониятга эга бўладилар. Ишнинг навбатдаги босқичи худди шунга 
бағишланади.