Низомий номидаги тошкент давлат педагогика

9.3 Халқ рақс мактаби услублари 
 
Ҳар бир ўзбек рақс мактабининг ўзи бир олам. Миллий рақс ҳаракат 
турларига кўра 3 услубга бўлинади: 
1. Фарғон-Тошкент рақс мактаби услублари 
2. Бухоро рақс мактаби услублари 
3. Хоразм рақс мактаби услублари 
Фарғона рақслари гоҳ шўх ва тетик, гоҳ майин оқувчи ҳаракат, гавдани 
бир оз олдинга эгиб эркин, нафис тутиш, хилма-хил маъно кашф этувчи 
чиройли қўл ҳаракатларига хос бўлган. 
Бухоро рақс мактабининг эса одатда товонини уриб-уриб, тиззани 
букиб, айни чоғда гавдани ғоз тутиб, виқор билан кифт титратиб, аниқ 
шаклли пухта қўл ҳаракатлари билан ўйнаганлар. 

---

207 
Хоразм рақси учун эса тиззаларни сал - пал букиб, кифтларни тик 
тутиб, бутун танани ҳаракатга келтириб, билак ва бармоқлардан турли 
туман чиройли шакллар ясаб, ўйноқи шўх, оташин ўйнаш ҳаракатерлидир. 
Хоразмда қайроқ билан ўйнаш кенг расм бўлган. Ўзбек рақсида образлилик 
мазмундорлик хал қилувчи рол ўйнаганки, бу хусусият барча мактаб ва 
услубларни боғлаб ягона ўзбек рақсини майдонга келтирган. Рақс услуб ва 
мактаблари бир-бирига таъсир кўрсатиб, ижодий ҳамкорлик тортишув кенг 
тус олади. Бунинг натижасида ижро мактабларнинг мазмуни бойиб, 
аҳамияти ошади. Қўқон хонлиги, Бухоро амирлиги ва Хива хонлигининг 
бир қатор шаҳарларида йирик рақс тўплар (ансамбллари) ташкил этилган 
бўлиб, фақат Ўрта Осиёда эмас ундан ташқарида ҳам ўзбек рақс санъатини 
муносиб намойиш этилган. 
Сурхондарё-Қашқадарё рақслари ҳам ўзига хос услубга эга. Лекин у рақс 
мактаби услубларига киритилмаган. Бу воҳа рақс ҳаракатлари алоҳида 
ўрганилади ва ҳозирги кунда оммалашмоқда. 
9.4 . Рақс мактаби намоёндалари 
ХХ-асрнинг 20-йилларида халқ рақсларининг саҳна вариантлари 
юзага кела бошлади. Ўзбек миллий рақсининг саҳна вариантлари яратилди 
ва биринчи марта дунё юзини кўрди. «Қаринаво», «Садр», «Дилхирож», 
«Гул ўйин», «Муножот» каби анъанавий рақслар янгича услублар билан 
бойиган холда замонавий услубда ижро этилди ва янгича талқинда халқ 
орасида шуҳрат қозонди. «Пилла», «Пахта» каби халқ меҳнатини улуғловчи 
рақслар дунёга келди. Бу ишда рақс усталари Юсуфжон қизиқ Шакаржонов, 
уста 
Олим 
Комилов, 
Тамарахоним, 
Мукаррама 
Турғунбоева, Исохор Оқилов, 
Галия 
Измайловаларнинг 
хизматлари каттадир.