Нинг ўзгаришига олиб келади/, ћаво оќими йўналишининг таъсири /хона ичидаги микро иќлимнинг ўзгаришига олиб келади/; ќуёш нури энергиясининг таъсири /конструкция материал физик-техник хусусиятларининг ўзгаришига олиб келади

2.8. Zinalar 
2.8.1. Zinalar, ularning turlari va asosiy elementlari 
Qavatlararo aloqa zinalar va liftlar yordamida amalga oshiriladi. Shu 
bilan birga zinalardan avariya sharoitida kishilarni evakuatsiya qilishda ham 
foydalaniladi. 
Zinalar mustahkam, pishiq va odamlar harakati uchun qulay va xavfsiz 
hamda yong‘indan muhofazalangan bo‘lishi kerak.
Zinalarni bino planida joylashtirish, ularning soni va o‘lchamlari binoning 
vazifasiga, katta-kichikligiga va belgilangan vaqtda kishilarni evakuatsiya qilish 
uchun qulaylik ta’minlanishiga qarab aniqlanadi. Masalan, turar-joy binolarida 
zinalar soni kamida ikkita bo‘lishi, o‘n va undan ortiq qavatli turar-joy binolarida 
har bir kvartiradan to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bog‘lovchi o‘tish yo‘li orqali ikkita 
zinaga chiqish ta’minlanishi kerak. 
Zinalar, marshlardan va zina maydonchalaridan iborat bo‘ladi (2.70-
rasm). Marsh konstruksiyasi o‘z navbatida pillapoya va uni ko‘tarib turuvchi balka 
(kosbo‘r)dan iborat bo‘ladi. 

---

96 
2.70-rasm. Yig‘ma elementlardan 
tuzilgan zina: 
1 – zina maydonchasi; 
2 – zina marshi; 
3 – zina panjarasi. 
Zina maydonchalari qavat 
tekisligi va qavatlar oralig‘ida 
joylashgan bo‘ladi. Kishilarni xavfsiz 
ko‘tarilishi yoki tushishi uchun 
zinalar balandligi 0,9 m bo‘lgan 
tutqich panjaralar bilan jihozlangan 
bo‘ladi. 
Pillapoya vertikal qirrasi 
pillapoya odimi gorizontal qirrasi 
pillapoya yuzi deb ataladi. Zina 
marshi pillapoyalari eng yuqori va 
eng pastkisidan (freza toshidan) 
tashqari bir xil ko‘rinishga va 
o‘lchamga ega bo‘ladi (2.71-rasm). 
2.71-rasm. Yig‘ma temir-
beton konstruksiyadan ishlangan zina 
detali: 
1 – pillapoyalarning yuqori 
qismi; 2 – zina panjarasi ustuni; 3 – 
zina maydonchasi. 

---

97 
Vazifasiga ko‘ra zinalar asosiy yoki bosh zina, har doim ishlatiluvchi xizmat 
zinasi, evakuatsiya zinasi, yordamchi zina (xizmat paytida foydalaniladigan) va 
avariya zinalari (tashqi evakuatsiya zinasi, o‘t o‘chiruvchilar zinasi) kabi turlarga 
bo‘linadi. 
Qavatlar orasidagi marshlar soniga ko‘ra zinalar bir, ikki, uch va to‘rt 
marshli turlarga bo‘linadi. Zinalardan kamchilik, foydalanadigan ayrim binolarda 
vintsimon shakldagi zinalar qo‘llanilishi mumkin. 
Zina marshlari nishabi qurilish norma va qoidalari (QMQ) bo‘yicha 
tanalanadi. Masalan, asosiy zinalar uchun 1:2-1:1,75, yordamchi zinalar uchun 
1:1,25 nisbatda belgilanadi. Har bir marshdagi pillapoyalar soni 16 tadan ko‘p va 3 
tadan kam bo‘lmasligi kerak. 
Zina marshi kengligi avariya holatida kishilarni evakuatsiya qilishni 
ta’minlashni hisobga olib tanlanadi. Shunga ko‘ra asosiy zinalar marshi kengligi 
ikki qavatli binolarda kamida 900 mm, zinalar marshi kengligi ikki qavatli 
binolarda esa 1050 mm qabul qilinadi. Zina maydonchalari kengligi marsh 
kengligidan kattaroq, kamida 1200 mm qilib olinadi. Yuqorida keltirilgan qoida va 
normalarga asosan pillapoya eni 250...300mm, balandligi esa 150 mm bo‘lib, 
ayrim hollardagina 180 mm ga boradi. Bunda kishilarni o‘rtacha qadami gorizontal 
holda 600 mm ligi, zinada yurishda esa bu kattalik 450 mm ga teng ekanligi (300 
mm + 150 mm = 450 mm) hisobga olinadi. 
Zina va zinapoya o‘lchamlarini bir qavati balandligiga qarab aniqlashni 
quyidagi misolda ko‘rib chiqamiz. 
Bino qavati balandligi N=3,3m, marsh kengligi v=1,05, zina nishabi 1:2 
bo‘lgan turar-joy binosi uchun ikki marshli zina o‘lchamlari aniqlash talab etilgan. 
Bu masalani yechishda pillapoya o‘lchamlarini 300x150 mm ga, zinapoya 
kengligini esa V=2v+100=2.1050 mm qilib olamiz. Bu yerdagi 100 soni marshlar 
orasidagi tirqish kengligi (74-rasm). 
Bitta marsh balandligi: 
N:2=3300:2=1650 mm 
Bitta marshdagi pillapoyalar soni: 
p=1650:30=11. 
Bunday pillapoyalar sonini 10 ta qilib olamiz, chunki eng yuqoridagi 
pillapoya sahni zina maydonchasi sahni balandligida bo‘lib, u bilan bir tekislikda 
joylashgan bo‘ladi, ya’ni 
p-I=II-I=10 
marsh gorizontal proyeksiyasining uzunligi 
a=300p-1=300 . 10=300 mm. 
Qavat ichidagi zina maydonchasi bilan qavat sahniga to‘g‘ri kelgan zina 
maydonchasini 1300 mm qilib olinib, zinapoyaning to‘la uzunligini topamiz: 
5600
1300
1300
3000
2
1







c
c
a
A
mm. 

---

98 
2.72-rasm. Ikki marshli zina: 
1 – sokol qavati marshi;
2 – qavat saxniga to‘g‘ri kelgan zina 
maydonchasi;
3 – panjara; 
4 – zina marshi; 
5 – qavat orasiga to‘g‘ri kelgan zina 
marshi; 
6 – eshik usti soyaboni; 
7 – kirish maydonchasi. 
2.72-rasmda zinalarni 
grafik 
usulda 
hisoblash 
berilgan. 
Bunda 
qavat 
balandligi 150 mm kattalikda 
bo‘lib 
chiqiladi, 
gorizontal 
yo‘nalishda esa pillapoyalar 
soniga teng bo‘lakka bo‘linib, 
vertikal 
chiziqlar 
chiziladi. 
Hosil bo‘lgan kataklar bo‘yicha 
rasmda ko‘rsatilgandek zina 
profili chiziladi. 
Turar-joy 
binolari 
xonalarining 
eshigi 
bilan 
zinapoyagacha yoki binodan 
tashqariga chiqish eshigigacha 
bo‘lgan masofalar binoning 
olovbardoshlik darajasiga ko‘ra 
turlicha: I va II darajali binolar uchun 40 m, V darajali uchun esa 20 m qilib 
belgilanadi. 
2.73-rasm. Zinalarni grafik usulda 
hisoblash: 
a – kesimda; b – planda ko‘rinishi.