Nima uchun ko`p ilmiy adabiyotlarda ikkita so`z yasash usuligina tan olingan?



Download 2,88 Mb.
bet1/2
Sana29.05.2022
Hajmi2,88 Mb.
#614402
  1   2
Bog'liq
7Qu10n4OLH2S0h8S2W04cTaoHMZuUgKhRpPRokYR





Reja:

  1. So’z yasalishi haqida umumiy ma’lumot.

  2. O’zbek tilidagi so’z yasash usullari:

  1. affiksatsiya (morfologik) usuli;

  2. kompozitsiya (sintaktik) usuli;

  3. abbreviatsiya (qisqartma) usuli;

  4. semantik (ma’noviy) usuli;

  5. fonetik usul;

  6. takrorlash usuli.

  1. So`zlarning tuzilish jihatdan turlari.





  1. Nima uchun ko`p ilmiy adabiyotlarda ikkita so`z yasash usuligina tan olingan?

  2. Qisqartma usulni so`z yasalish usuli sifatida tan olsa bo`ladimi?




So’z yasаlishi, umumаn, qаndаy usul, qаndаy vоsitа bilаn bo‘lmаsin yangi lеksik mа’nоli so‘z hоsil qilishdir. Маsаlаn, ish-chi (-chi qo‘shimchаsi bilаn yasаlgаn), gulbеоr (2 yasоvchi аsоsning birikuvidаn yasаlgаn) vа bоshqаlаr. So‘z yasаlishi tilshunоslikning аyrim bir bo‘limi sifаtidа so‘zlаrning yasаlishini (yasаmа so‘z), yangi lеksik birlik hоsil qilishning qоnun-qоidаlаrini, vоsitаlаrini, so‘z yasаlishi strukturаsini (tаrkibini) tеkshirаdi. Dеmаk, bu sоhаning оbyеkti yasama so‘zdir.




AFFIKSATSIYA USULI
KOMPOZITSIYA
USULI



ABBREVIATSIYA USULI
SEMANTIK
USUL



TAKRORLASH USULI




FONETIK USUL




So`zga so`z yasovchi affiks qo`shish bilan yangi so`z hosil qilish affiksatsiya usuli deyiladi. Masalan, paxtakor, sinfdosh, quvonch, do`stlik, ochiq, tirishqoq, serjilo, ilmiy, o`yla, kengay, shodlan, tinchi, tasodifan, oqilona, ko`pincha, ertalab va boshqalar. So`z yasovchi affikslar o`zbek tilida asosan suffiks tarzida qo`llanib,
so`z o`zagidan so`ng qo`shilib keladi. Ba’zan bunday affikslar o`zak
oldiga prefiks tarzida qo`shilib, yangi ma’nodagi so`z yasashi mumkin. Masalan, serhosil, serunum, badavlat, ba’mani, beminnat, beg`araz, noo`rin, nohaq, badfe’l, badbashara va h.k.
O`zbek tilida so`z yasovchi affikslardan tashqari, o`z xususiyatlari bilan affikslarga juda yaqin turadigan xona, noma, obod kabi so`z-affikslar ham mavjud. Bunday so`z-affikslar tilshunoslikda affiksoidlar deb ham yuritiladi: ishxona, mehmonxona, oshxona, qabulxona, tabriknoma, Xalqobod, Yangiobod.

Birdan ortiq mustaqil ma’noli so`z yoki so`z shakllarining qo`shiluvi, birikuvi orqali yangi so`z yasash kompozitsiya usuli bilan so`z yasash deyiladi. Bu usul bilan qo`shma, ayrim juft so`zlar hosil qilinadi. Masalan, guldasta, gultojixo`roz, asalari, tomorqa, xushfe’l, rahmdil, olijanob, hozirjavob, havo rang, e’lon qilmoq, rad etmoq, olib kelmoq, olib chiqmoq, har gal, yonma-yon, zo`r-bazo`r, ketma-ket va b.



Bu usulga ko`ra, bir butun holda qo`llanadigan to`g`ri ma’noli turg`un birikmalarning qismlari har xil yo`l bilan qisqartirilib so`z hosil qilinadi. Bu usul rus tilidan kirgan bo`lib, qisqartma otlar shu usulda yasaladi: BMT – Birlashgan Millatlar Tashkiloti, MDH - Mustaqil davlatlar hamdo`stligi, ATS – Avtomatik telefon stantsiyasi, ToshMI Toshkent meditsina instituti, filfak – filologiya fakulteti, akademlitsey – akademik litsey, peduniversitet


– pedagogika universiteti va b.

Bu usulga ko`ra, so`zda fonetik o`zgarish yuz berib, yangi so`z hosil qilinadi. Chunonchi, so`z urg`usining o`rnini almashtirish natijasida boshqa-boshqa so`z turkumiga doir so`zlar hosil bo`lishi mumkin: yózma (fe’l) - yozmá (sifat, súzma (fe’l) -


suzmá (ot), fí́zik (ot) fizík (sifat), akadémik
(ot), akademí́k (sifat) va b.

Bu usulga binoan, so`z ma’nosida o`zgarish ro`y berib, ma’nosi boshqa- boshqa, shaklan o`xshash yangi so`z hosil bo`ladi: kun – sutkaning yorug` qismi, kun - quyosh, planeta; ko`k – osmon, ko`k
- havorangga o`xshash rang, bir – son, birga, birdan, birda – ravish, o`g`il bola (sifat) - O`g`il keldi (ot).

Bunda so‘zlar takrorlanib yangi so‘zlar yasaladi: paqpaq (o‘yin), tur-tur (turish), bipbip (avtobus), pat-pat (mototsikl), xola-xola (o‘yin), manman, yo‘l-yo‘l (rang), es-es (zo‘rg‘a).


Takroriy so‘zlarning hammasi ham yasama emas. Bunda ham yangi ma'no yasalsagina, yasama so‘z hisoblanadi: tеz-tеz, katta-katta kabi takroriy so‘zlar yasama emas, bunda ma'no kuchaytirilgan, xolos.



  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish