Nigora Erkaboyeva

II.
 
Pedagogning  ovozining  asosiy  xususiyatlari.
  Pedagogik  jarayonda 
pedagogning  ta’sirini  kuchaytiradigan  omillardan  biri  – 
uning  ovozi,  unga  xos 
bo‘lgan  xususiyatlar
  sanaladi.  Pedagog  ovozining  yoqimli  va  jarangdor  bo‘lishi 
talabalar  e’tiborini  o‘ziga  to‘la  qarata  olishini  ta’minlaydi.  O‘z  ovozida  ma’lum 
kamchiliklar  borligini    sezgan  pedagog  ularni  bartaraf  etishga  harakat  qilishi  kerak. 
Buning uchun ovozdan foydalanish va uni yaxshilash texnikasi ustida izchil, doimiy 
mashq qilib borishi talab etiladi. Binobarin, bir yoki ikki marta qilingan mashq bilan 
ovoz xususiyatlarini yaxshilab bo‘lmaydi. 
Pedagogning ovozi quyidagi xususiyatlarni aks ettira olishi zarur:
 
1) jarangdorlik (tovushning tozaligi va tembrning yorqinligi); 
2) keng diapazonlik (ovozning eng pastlikdan eng yuqorigacha bo‘lgan  darajasi); 
3) havodorlik (erkin so‘zlaganda yaxshi eshituvchanlikka ega bo‘lishi); 
4) ixchamlik, harakatchanlik; 
5) chidamlilik (uzoq ishlash qobiliyatiga ega bo‘lish); 
6) moslashuvchanlik (dinamika, tembr, ohandorlikning turli sharoitga moslasha 
olishi); 
7)  qarshi  shovqinlarga  nisbatan  barqarorlik  (xalaqit  beruvchi    shovqinga  tembr 
va tessituraning o‘zgarib turishi); 
8)  suggetsivlik  (ovozning  hayajon  ifodalashi  va  u  orqali  mazmunidan  qat’iy 
nazar tinglovchining xulqiga ta’sir qilish xususiyati). 
Pedagogik faoliyatda pedagog tomonidan nutqni tashkil etishda ayrim jihatlarga 
e’tibor qaratish talab qilinadi. Ya’ni:
  
1)  adabiy  (sheva  so‘zlarining  qo‘llanilmasligi)  me’yorlariga  (kadi  –  qovoq, 
pamildori – pomidor, kelutti – kelyapti, kartishka – kartoshka va h.k. tarzida) amal 

---

qilish; 
2) talaffuz (o, a, u ,o‘, f, v, p, d, t, x, h, s, ts, j, sh) me’yorlariga  (onor  – anor, 
uxshash – o‘xshash, palakat – falokat, Hamit – Hamid, xam – ham, sentner – tsentner, 
ijtimoiy – ishtimoiy kabi shakllar) rioya etish; 
3) kelishik me’yorlariga (Sobirni ukasi  – Sobirning ukasi, o‘quvchini daftari  – 
o‘quvchining  daftari,  poezdga  keldim  –  poezdda  keldim  va  b.  ko‘rinishida)  amal 
qilish. 
Pedagog  nutqining  takomillashgan  bo‘lishi  o‘quv  materialining  talabalar 
tomonidan puxta o‘zlashtirilishini ta’minlash kafolati bo‘la oladi.  Odatda, talabalar 
pedagogning nutqiga jiddiy e’tibor beradilar.  
Biror harf yoki tovushning noto‘g‘ri talaffuz qilinishi ularning kulgilariga sabab 
bo‘ladi.  Monoton  (bir  ohangli)  nutq,  haddan  tashqari  baland  ovoz  tinglovchini  tez 
charchatsa, past ovozda so‘zlash esa talabalar faoliyatining sustlashuviga olib keladi. 
Individual  suhbat  paytidagi  baland  ovozdan  talaba  o‘zini  aldanayotgandek  his 
etganligi  sababli  unga  nisbatan  ishonchsizlik  bilan  qaraydi.  Bir  guruh  mutaxassislar 
tovush  va  uning  tembri  tug‘ma  xususiyat  deya  e’tirof  etishadi.  Lekin  hozirgi 
eksperimental  fiziologiya  tovush  sifatini  o‘zgartirish  mumkinligini  tasdiqlaydi.  Shu 
bois har bir pedagog nutq texnikasini puxta o‘zlashtira olishi kerak.