Nigora Erkaboyeva

Imitatsion  modellar
  (real  voqelikni  u  yoki  bu  darajada  shunchaki  aniq  aks 
ettirish  uchun  emas,  balki  aynan  unga  o‘xshatish  maqsadida  qo‘llaniladi;  amaliy 
harakatlarni bajarishga xizmat qiluvchi turli trenajyor va mexanizmlar). 
 
VI.  Shaxsning  tarbiyalanganlik  darajasini  aniqlash  (diagnostika). 
Tarbiyalanganlik
 shaxsning jamiyatda o‘zini tuta bilishi, yaxshi tarbiya ko‘rganligi, 
xushaxloqliligidir.  Pedagogik  nuqtai  nazardan  tarbiyalanganlik  negizida  shaxsning 
axloqliligi,  xushmuomalaligi,  yaxshi  xulq-atvori,  to‘g‘ri  ifodalanadigan  nutqi, 
atroqdagi kishilar bilan turli vaziyatlarda muloqot qila olishi e’tirof qilinadi
32
.    
Tarbiyalanganlik negizida shaxsga xos xususiyatlar to‘la namoyon bo‘ladi.  
O‘quvchining tarbiyalanganlik darajasi unda shaxsiy sifatlari o‘z yoshiga mos 
kelishi  bilan  belgilanadi.  Quyidagi  baholovchi  ko‘rsatkichlar  o‘quvchilarning 
tarbiyalanganlik darajasini baholashni ta’minlaydi: 
1. O‘quvchining oiladagi xalq-atvori: 
- oilaviy ishlar va muammolarga bo‘lgan qiziqish darajasi; 
- oila a’zolariga nisbatan xushmuomalada bo‘lish; 
- oila a’zolarining tanbehlariga munosabat bildirish; 
- oilaning katta yoshli a’zolarini hurmat qilish; 
- oilaning kichik yoshli a’zolari to‘g‘risida qayg‘urish; 
-  oilada  zimmasiga  yuklatilgan  vazifalarni  bajarish  va  o‘zining  oiladagi 
majburiyatini bilishi. 
2.  O‘quvchining maktabdagi xulq-atvori: 
- o‘quv faoliyatiga mas’uliyat bilan yondashish; 
- uy vazifalarini o‘z vaqtida bajarish; 
-  mehnatsevarlik, o‘quvchi sifatidagi majburiyatlariga mas’uliyatli yondashishi, 
o‘quv faoliyatida tartibli bo‘lishi; 
- ijtimoiy vazifalarni bajarishda mas’uliyatni his qilishi; 
-  ta’limning moddiy vositalariga nisbatan ehtiyotkorona yondashishi; 
- o‘qishdagi yutuq va kamchiliklariga bir xilda yondashishi; 
- tanaffus vaqtida tartib-intizomga rioya qilishi. 
3. O‘quvchining kattalarga munosabati: 
                                                           
32
 
Оценка уровня воспитанности школьников // 
https://studme.org/49846/pedagogika/  otsenka_ 
urovnya_vospitannosti_shkolnikov
.
 

---

-  kattalarni hurmat qilish va ularga g‘amxo‘rlik ko‘rsatishi; 
- kattalarning topshiriq va iltimoslarini o‘z vaqtida bajarishi; 
- yordamga muhtoj keksalarga yordam ko‘rsatishi. 
4. O‘quvchining tengdoshlariga munosabati: 
- jamoaviy faoliyatda faol ishtirok etishi; 
- xolis yordam ko‘rsatishga tayyorligi;  
- jamoa a’zolarini uyaltirib qo‘ymaslikka intilishi; 
-  o‘z  kechinmalarini  jamoa  a’zolari  bo‘lgan  tengdoshlari  bilan  o‘rtoqlashishga 
tayyorligi.  
5. O‘quvchining jamoa joylaridagi xulq-atvori: 
- jamoa joylarida tartib-intizom va tozalikka rioya qilishi; 
- tabiatga nisbatan ehtiyotkorona yondashishi. 
6. O‘quvchining o‘ziga nisbatan yondashuvi: 
- shaxsiy gigienaga rioya qilishi; 
- shaxsiy buyumlariga nisbatan tartibli va ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishi; 
- o‘ziga nisbatan tanqidiy yondasha olishi; 
- kun tartibiga rioya qilishi; 
- rostgo‘yligi, haiqqatgo‘yligi, qat’iyatliligi
33
. 
Ushbu  mezonlar  asosida  shaxsning  tarbiyalanganlik  darajasini  baholash 
mumkin. Tarbiya jarayonida o‘qituvchilar o‘quvchilarning tarbiyalanganlik darajasini 
baho berishda ushbu mezonlarga tayanib ish ko‘radi. 
Shunday  qilib,  tarbiya  jarayonida  muayyan  qonun,  qonuniyat  va  tamoyillar 
asosida  tashkil  etiladi.  O‘quvchiga  nisbatan  samarali  tarbiyaviy  ta’sir  ko‘rsatishda 
tarbiya metodlari va vositalarining to‘g‘ri tanlanishi muhim ahamiyatga ega. Tarbiya 
jarayoniga  nisbatan  texnologik  yondashish        uning  muvaffaqiyatini  ta’minlaydi. 
Bugungi kunda ta’lim  muassasalarida rivojlantiruvchi, talabqalashtirilgan, loyiha va 
o‘yin  texnologiyalari  faol  qo‘llanilmoqda.  Tarbiyaviy  vaziyatlarda  kutilgan 
pedagogik natijaga erishish uchun ularni loyihalash va modellashtirish taqozo etiladi. 
Shaxsning tarbiyalanganlik darajasi uning jamiyatda o‘zini tuta bilishi, yurish-turishi, 
axloqi va muomalasi bilan belgilanadi.