Nigora Erkaboyeva pedagogik mahorat (O‘quv qo‘llanma) Toshkent

Tarbiya metodlari va vositalari. Shaxs tarbiyasi murakkab va jiddiy yondashuvni talab etadigan jarayon sanaladi. Shu sababli uni tashkil etish ota-ona, tarbiyachi va o‘qituvchilardan bu jarayonga nisbatan mas’uliyatli yondashishni taqozo etadi. Tarbiya jarayonini tashkil etishda uning mazmuni, shakli va vositalar alohida ahamiyatli sanaladi. Zero, ularning o‘zaro birligi asosida tarbiya jarayonida kutilgan natijaga erishiladi. Biroq, tarbiya mohiyatini yoritishda o‘ziga xos ahamiyatga ega bo‘lgan yana bir tushuncha mavjud. U tarbiya metodlari tushunchasi sanaladi. Ayni o‘rinda ana shu tushuncha, uning mohiyati va tarbiyaviy ahamiyati to‘g‘risida so‘z yuritiladi.

Tarbiya metodi (yunon. “metodos” – yo‘l) – 1) tarbiya maqsadiga erishishning yo‘li; 2) tarbiyalanuvchilarning ongi, irodasi, tuyg‘ulari va xulqiga ta’sir etish usullari sanaladi.
Mohiyatiga ko‘ra tarbiya maqsadi va mazmuni metodlarni to‘g‘ri tanlashga imkon beradi. Maqsad qanday bo‘lsa, unga erishish metodlari unga muvofiq bo‘lishi zarur.
Ijtimoiy taraqqiyot jarayonida tarbiya metodlarini takomillashtirish muammosi har doim o‘ziga xos dolzarblik kasb etib kelgan. Biroq, hech bir tarbiyachi tarbiyaning mutlaqo yangi metodlarini yaratishga qodir emas. Har bir tarbiyachi o‘zining imkoniyatiga ko‘ra uni hal qiladi, tarbiya jarayonining aniq shart- sharoitlariga mos ravishda o‘zining xususiy qarashlarini ifoda etish asosida umumiy metodikani boyitadi.
Tarbiya metodlarining ijobiy va salbiysi bo‘lmaydi, tarbiya jarayonida ma’lum yo‘lni yuqori darajadagi samarali va samarasiz deya baholash mumkin emas. Ma’lum metodning samaradorligini u qo‘llanilayotgan sharoit nuqtai nazaridan baholash mumkin.
Tarbiya metodlarini maqsadli tanlash bir qator omillarga bog‘liq. Ular:

1. 
   Tarbiyaning mazmuni shaxsning shakllanishiga qo‘yiluvchi ijtimoiy talablar mohiyatidan iborat. Unutmaslik kerakki, aynan bitta vazifa turli xil fikrlar bilan to‘ldirilgan bo‘lishi mumkin. Shuning uchun metodlarni umuman mazmun bilan emas, balki aniq fikr bilan bog‘lash g‘oyat muhimdir.
   
2.