Нигинахон шермухамедова

SOG
‗
LIGI 
uchun hayotiy muhim tropik o‗rmonlarni, 
hosildor tuproqli mintaqalarni, okean shelflari joylashgan xududlarni ko‗rsatadi
1
. 
Asosiy tahdidlarni quyidagicha tasniflash mumkin: 1) aholi sonining o‗sishi; 
2) sun‘iy zaharlar; suv va havoning ifloslanishi; kislotali yomg‗irlar; jahon 
ichimlik suvi zahiralariga tahdid; sahrolashish va tuproq erroziyasi; muzliklarning 
ifloslanishi va yo‗qolishi; 3) stratosferada ozon qatlamining yupqalashishi; tropik 
o‗rmonlarning kamayishi; hosildor tuproqlarning kamayishi; qoyalar va 
sayozliklarning 
yo‗q 
qilinishi; 
hayot 
shakllarining 
kamayishi; 
genetik 
salohiyatning yo‗q qilinishi; okean oqimlari tizimining buzilishi; okean tubidagi 
oziq-ovqat tizimlariga hujum; dunyo miqyosidagi isish va iqlim o‗zgarishi. Bu 
tahdidlarning hammasi o‗z xususiyatiga ko‗ra «YAshil Kassandra» markazi 
ekranlarining tegishli guruhida ifodalanadi. Demografik o‗sish atrof muhitga 
(biosferaga) ta‘sirning kuchayishida etakchi kuch bo‗lib, bu to‗g‗ri tushunishni 
taqozo etadi, chunki aholi o‗sishining sabablari amalda ancha murakkabdir. SHuni 
alohida ta‘kidlash joizki, faoliyat turlarining katta bir guruhi ifloslanish bilan 
bog‗liq. Ifloslanish erning uzoq tarixidagina salbiy xodisa emas. Biroq hozirgi 
vaqtda ifloslanish hajmi shu qadar katta, uning nojo‗ya ta‘siri shu qadar kuchliki, 
biota tiklanishga ulgurmayapti. «Biotaga salbiy ta‘sirning kuchayishi va 
hamjamiyatlar 
o‗z tabiiy xolatlaridan uzoqlashishi bilan relaksatsiya 
koeffitsientlari avval kamayadi, so‗ngra salbiy ta‘sir kattaligi miqdoridan oshgach, 
o‗z belgisini o‗zgartiradi. SHundan keyin manfiy teskari aloqalar o‗rnini musbat 
teskari aloqalar egallaydi, atrof muhit o‗z barqarorligini yo‗qotadi va biotik 
tartibga solish o‗rniga biotik buzilish yuzaga keladi»
2
. Ekranlarning oxirgi 
1
Каранг: Prins G., Stamp R. Top Guns and Toxic Whales. - L., 1991. - 36-6.
2
Каранг: Горшков В.Г., Кондратьев К.Я., Лосев К.С. Глобальная экодинамика и устойчивое развитие: 
естественно-научные аспекты и «человеческое измерение» / / Экология. 1999. №3. -164-165-6. 

---

199 
guruhida ifodalangan faoliyat turlarining uchinchi guruhi Erning o‗z-o‗zini tartibga 
solish tizimiga tahdid tug‗diradi. 
Dunyo miqyosidagi ekologiya muammosini hal qilishda irsiy injeneriya 
jiddiy yordam ko‗rsatishi mumkin. Lekin, shu bilan birga, uning zamirida 
biosferaga tahdid ham yashirin. Masalan, irsiy injeneriya usullaridan qishloq 
xo‗jaligida foydalanish, xususan, ular yordamida har xil ekinlar (masalan, 
bug‗doy)ning yangi navlarini yoki yangi o‗simliklar yaratish genetik axborotning 
buzilishiga olib kelishi mumkin. «O‗simliklarning inson tomonidan o‗zlashtirilgan 
madaniy navlari va hayvon zotlari... atrof muhitni biotik tartibga solish kobiliyatini 
yo‗qotgan. Inson biosferani to‗lik o‗zlashtirsa, biotik tartibga solishga putur etgan, 
inson dunyo miqyosida atrof muhitni texnogen boshqarishni amalga oshirishiga 
to‗g‗ri kelgan bo‗lar edi. Lekin atrof muhitni biotik tartibga solishni texnogen 
boshqarish bilan almashtirish mumkin emas»
1
. Xullas, irsiy injeneriya usullaridan 
foydalanish zamirida atrof muhitga muayyan tahdid yashirinib yotadi. 
Ayni vaqtda, dunyo miqyosidagi ekologiya muammosini hal qilish va 
biosferaning tiklanish qobiliyatini ta‘minlashda irsiy injeneriyadan foydalanishning 
ijobiy jihatini ham qayd etib o‗tish lozim. Avvalo yuqorida zikr etilgan 
muammolardan biri - sayyoramizning biologik rang-barangligiga tahdid 
muammosini hal qilish mumkin. Hozirgi vaqtda tadqiqotchilar inson genomining 
to‗liq 
tuzilishini 
aniqlashga 
yaqinlashmoqdalar. 
Akademik 
V.T.Ivanov 
tadqiqotlarning mazkur yo‗nalishini quyidagicha tavsiflaydi: «Endilikda 
kimyogarlar oqsillarni sintez qila oladilar. Hozircha 100 tagacha, ayrim xollarda 
esa - 200 tagacha aminokislota koldiqlaridan iborat oddiy oqsillar olinmoqda. 
DNKning ancha katta qismlari, shu jumladan ayrim genlar va genomning har xil 
tartibga soluvchi qismlari sintez qilinmokda. SHunday qilib, hayotning ikki asosiy 
elementi kimyoviy sintez qilinmoqda. Agar olimlarga kimyoviy yo‗l bilan oddiy 
viruslarni olish vazifasi yuklanib, ularga tegishli mablag‗lar ajratilsa, ular bu 
vazifani bajarishiga ishonish mumkin. Modomiki mikroorganizmlarni sintez qilish 
mumkin ekan, kelajakda murakkabroq organizmni yaratish masalasi kun tartibiga 
qo‗yilishi muqarrardir. Biologlar hozirning o‗zidayok genetik apparatga aralashish 
va genetik materialni sun‘iy yo‗l bilan olish orqali tabiatda mavjud bo‗lmagan tirik 
organizmlarni yarata oladilar»
2
. Bizning nazarimizda, irsiy injeneriya usullaridan 
eng avvalo XX asrda yo‗q bo‗lib ketgan o‗simliklar va hayvonlarning
ko‗pgina turlarini tiklash uchun foydalanish lozim. SHunda sayyoramiz biologik 
rang-barangligi kamayishining oldini olish va dunyo miqyosidagi ekologiya 
muammosini hal qilish yo‗lida muhim qadam tashlash mumkin.