Nevroz rivojlanish sabablari va mexanizmlari, alomatlari, davolash, oldini olish

NEVROZ KASALLIGINI OLDINI OLISH

• 
  Birlamchi psixoprofilaktika:
  
  • 
    Ishda va uyda psixotravmatik ta’sirlarning oldini olish.
    
  • 
    Yatrogeniya va didaktogeniyalarning oldini olish (bolani to’g’ri tarbiyalash, masalan unga boshqalardan kam yoki ustun ekanligi tuyg’usini singdirmaslik,»jirkanch» qilmishlar qilganida unda chuqur qo’rquv va aybdorlik tuyg’usini tug’dirmaslik, ota-ona o’rtasida sog’lom munosabatlar).
    
  • 
    Oiladagi nizolarni oldini olish.
    
• 
  Ikkinchi darajali psixoprofilaktika (qaytalanishini oldini olish):
  
  • 
    Suhbatlar o’tkazish usuli bilan bemorlarni psixotravmatik vaziyatlarga munosabatini o’zgartirish (ishontirish yordamida davolash). Muntazam dispanzerizatsiya o’tkazish.
    
  • 
    Xonadagi yorug’likni oshirish — zich pardalarni olib tashlash, porloq yorug’lik manbalaridan foydalanish, kunning yorug’ vaqtidan maksimal foydalanish, fototerapiya. Yorug’lik serotonin ishlab chiqarishga yordam beradi.
    
  • 
    Umumiy mustahkamlovchi va vitaminli terapiya, yetarli uyqu.
    
  • 
    Dietoterapiya (to’laqonli ovqatlanish, qahva va spirtli ichimliklar iste’mol qilishdan bosh tortish va boshqalar).
    
  • 
    Endokrin, yurak-tomir kasalliklari, ayniqsa miya tomirlari aterosklerozi, yomon sifatli o’smalarni, temir va vitamin B 12-tanqislikli anemiya kabi kasalliklarni o’z vaqtida va to’g’ri davolash.
    
  • 
    Mast bo’lishdan qochish, alkogolizm, narkomaniya va toksikomaniyadan saqlanish.
    
• 
  Yuqorida aytilganlarning hammasi shaxsiy psixologik profilaktika bilan bog’liq. Lekin muassasalar va mamlakat darajasida ijtimoiy psixoprofilaktikani o’tkazish zarur — ish va yashash sharoitlarini takomillashtirish.
  

Psixoz ruhiy holatni haqiqiy va haqiqiy bo’lmagan narsalar o’rtasidagi chalkashliklarni o’z ichiga oladi. Psixoz insonning beshta hissiyotiga, xulq-atvoriga va hissiyotlariga ta’sir qilishi mumkin. Psixoz davrida ong haqiqat bilan aloqani yo’qotadi. Biror kishi nafaqat o’zlari, balki atrofdagilar uchun ham chalkash va qo’rqinchli bo’lgan voqealarni boshdan kechirishi mumkin.

Psixozning alomatlari turlicha, ammo ikkita keng tarqalgan alomat – gallyutsinatsiyalar va xayol. Gallyutsinatsiyaga ega bo’lgan kishi aslida sodir bo’lmaydigan narsalarni eshitadi, sezadi, ko’radi, hidlaydi yoki tatib ko’radi. Gallyutsinatsiyalar, aslida haqiqatga asoslanmagan bo’lsa-da, ularga ega bo’lgan odam uchun juda muhimdir, shuning uchun ular juda qo’rqinchli va hayotni buzishi mumkin. Xayol – bu odam umuman olganda haqiqat yoki haqiqatga asoslanmagan deb tan oladigan narsaga qattiq ishonishini anglatadi. Ushbu e’tiqodlar inson va atrofdagilar uchun qo’rqinchli, chalkash va kundalik hayotni buzishi mumkin.
Psixoz odatda odamning genetikasi va hayotiy tajribasining kombinatsiyasi natijasida yuzaga keladi. Stressli hodisalar, moddalarni iste’mol qilish yoki hatto jismoniy holat (demensiya, Parkinson va boshqalar) ba’zi odamlarda psixozni keltirib chiqarishi mumkin. The Milliy ruhiy salomatlik instituti har 100 kishidan uchtasi o’z hayotida psixoz epizodini boshdan kechirishi haqida xabar beradi ¹ . Ba’zida haddan tashqari tajribalar bir necha kun davom etadigan, biroq boshqa hech qachon boshdan kechirilmaydigan psixozning qisqa muddatini keltirib chiqarishi mumkin. Boshqalar uchun psixoz ruhiy kasallikning o’ziga xos xususiyati bo’lishi mumkin; shizofreniya, shizoaffektiv buzilish, bipolyar buzilish (ilgari manik depressiya deb atalgan) va katta depressiya .