Neftni qayta ishlash sanoatining taraqqiyoti Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

Beizinlar fraksiyasi. Bu fraksiya molekulasida uglerod atomlarining soni 5 dan 9 gacha bо‘ladigan yengil utlevodorodlardan iborat bо‘lib, ulardan quyidagi mahsulotlar olinadi.

-Yengil benzin-gazolin yoki petroley efiri. Qaynash harorati 40-70 C, solishtirma massasi 0,64-0,66 g/m1. Petroley efiri asosan, erituvchi sifatida ishlatiladi.

-O’rtacha benzin (haqiqiy benzin). Qaynash harorati 70-120 °C; zichligi 0,70g/sm Benzin fraksiyasi texnikaning qaysi sohasida ishlatilishiga kо‘ra aviatsion, avtomobil benzini va hokazolarga bо‘linadi. Texnikada о‘rta benzin fraksiyasi, asosan, ichki yonuvchi dvigatellarida yonilg‘i sifatida ishlatiladi.

Ogir benzin yoki boshqacha aytganda ligroin. Qaynash harorati 120-140 °C; solishtirma massasi 0,73-0,77 g/sm3. Bu fraksiya dizel dvigatellari uchun yonilg‘i sifatida ishlatiladi.

Kerosin fraksiyasi. Bu fraksiyani tashkil kilgan uglevodo-rodlar molekulasida uglerod atomlarining soni 9 dan 16 gacha buladi. Kerosin fraksiyasi maxsus usullar bilan tozalangach, traktor dvigatellarida va uy-ruzgorda yonilgi sifatida ishlatiladi.

Qoramoy (mazut) fraksiyasi. Bu fraksiyadagi uglevodlar molekulasida uglerod atomlarining soni 16 va undan ortik buladi. Koramoy kayta ishlanganda, masalan, xaydalganda u parchalanib ketishi mumkin. Shu sababli mazut suv bug‘i vositasida yoki vakuumda haydaladi. Mazutdan solyar moylar, turli surkov moylari, vazelin, alkan va boshqalar olinadi. Solyar moy va surkov moylari texnikada keng kulamda ishlatiladi; solyar moylardan dvigatellar uchun yonilgi sifatida, surkov moylari esa mashina mexanizmlarini moylash uchun foydalaniladi. Vazelin-meditsinada, alkan esa kimyo sanoatida keng qо‘llannladi.Qoramoynnng turli fraksiyalari haydalib bо‘lgach, qolgan qoldik, gudron deb ataladi. Gudrondan sun’iy asfalt tayyorlanadi. Sanoatning tobora usib borayotgan talabini neftdan tug‘ridan-tug‘ri haydash usuli bilan ajratib olinadigan benzin miqdori qondira olmay qoldi. Chunki iyeft haydalganda undan 5-20 % mikdoridagina benzin olinadi, xolos. Shu sababli neft texnologayasini о‘zgartirishga, ya’ni benzin fraksiyasini boshqa fraksiyalar hisobiga, asosan, yuqori haroratdagi fraksiya hisobiga oshirishga tug‘ri keldi.Neftdan olinadigan benzinnnng mikdori kreking jarayoni yordamida amalga oshiriladi. (kreking sо‘zi inglizcha sо‘z bо‘lib -parchalanish demakdir). Bu jarayon natijasida neft tarkibiga kiruvchi yuqori molekulali uglevodorodlar parchalanib, quyi molekulali uglevodorodlar hosil bо‘ladi.
Neftni qayta ishlash jarayoni
Neftni qayta ishlash uchta asosiy bosqichda amalga oshiriladi:
birinchi bosqichda neft xom ashyosi qaynash nuqtasi oralig'ida farq qiluvchi fraktsiyalarga bo'linadi (birlamchi qayta ishlash)
Olingan fraksiyalarni keyingi qayta ishlash ular tarkibidagi uglevodorodlarni kimyoviy transformatsiyalar yordamida sotiladigan neft mahsulotlari (ikkilamchi qayta ishlash) komponentlarini hosil qilish orqali amalga oshiriladi.
oxirgi bosqichda komponentlar, agar kerak bo'lsa, har xil qo'shimchalar qo'shilishi bilan, belgilangan sifat ko'rsatkichlari (tijorat ishlab chiqarish) bilan tovar neft mahsulotlarini shakllantirish bilan aralashtiriladi.
Neftni qayta ishlash zavodlarida motor va qozon yoqilgʻisi, suyultirilgan gazlar, neft-kimyo korxonalari uchun har xil turdagi xom ashyo, shuningdek, moylash, gidravlik va boshqa moylar, bitum, neft koksi, parafinlar ishlab chiqariladi. Amaldagi neftni qayta ishlash texnologiyasi asosida neftni qayta ishlash korxonalari 5 dan 40 nomgacha bo'lgan tovar neft mahsulotlari ishlab chiqaradi. Neftni qayta ishlash uzluksiz jarayon bo'lib, hozirgi sharoitda kapital ta'mirlash o'rtasidagi ishlash muddati taxminan 3 yilga etadi.
Neftni birlamchi qayta ishlash
Birlamchi qayta ishlash jarayonlari neftdagi kimyoviy o'zgarishlarni anglatmaydi va uning fraktsiyalarga fizik ajralishini anglatadi. Rossiya hududida qayta ishlangan xom neftning asosiy hajmi neftni qayta ishlash zavodlariga ishlab chiqaruvchi kompaniyalardan magistral neft quvurlari orqali keltiriladi. Kichik hajmdagi neft temir yo'l orqali keltiriladi. Dengizga chiqish imkoniyati bo'lgan neft import qiluvchi mamlakatlarda portni qayta ishlash zavodlariga etkazib berish suv orqali amalga oshiriladi.
Xom neftda texnologik asbob-uskunalarni tez korroziyaga olib keladigan tuzlar mavjud. Tuzlarni olib tashlash uchun moy suv bilan aralashtiriladi, unda bu tuzlar eriydi. Bundan tashqari, moy ELOU - elektr tuzsizlantirish apparatiga beriladi. Tuzsizlantirish jarayoni elektr dehidratorlarda amalga oshiriladi. Yuqori kuchlanishli oqim sharoitida (25 kV dan ortiq) suv va moy aralashmasi (emulsiya) yo'q qilinadi, buning natijasida suv apparatning pastki qismida to'planadi va chiqariladi. Bularning barchasi 100 dan 120 ° S gacha bo'lgan haroratda sodir bo'ladi. Tuzlar olib tashlanadigan neft ELOU dan atmosfera vakuumli distillash apparatiga beriladi, bu Rossiya neftni qayta ishlash zavodlarida AVT deb ataladi - atmosfera vakuumli quvurli. AWT jarayoni ikki blokga bo'linadi - atmosfera va vakuum distillash.
Atmosferani distillashning vazifasi engil neft fraktsiyalarini - benzin, kerosin va dizelni tanlashdan iborat bo'lib, ular 360 ° S gacha qaynatiladi. Ularning potentsial ishlab chiqarish hajmi neft uchun 45-60% ga etadi. Atmosfera distillashining qoldig'i mazut hisoblanadi. Pechda isitiladigan moy distillash ustunida alohida fraktsiyalarga bo'linadi, uning ichida aloqa moslamalari (plitalar) mavjud. Bu plitalar orqali bug'lar ko'tariladi va suyuqlik pastga tushadi. Bu jarayon natijasida benzin fraksiyasi ustunning yuqori qismidagi bug‘lar shaklida chiqariladi, kerosin va dizel fraksiyalarining bug‘lari esa kolonkaning boshqa qismlarida kondensatga aylanadi va olib tashlanadi, mazut esa yo‘qoladi. uning holatini o'zgartiradi va ustunning pastki qismidan suyuqlik shaklida pompalanadi.
Vakuumli distillashning vazifasi yoqilg'i-mazut profilini qayta ishlash zavodida mazutdan neft distillatlarini, shuningdek yoqilg'i profilini qayta ishlash zavodida keng neft fraktsiyasini (vakuum gazoyli) tanlashdir. Vakuumli distillash oxirida smola qoladi. Neft fraktsiyalarini vakuum ostida olish kerak, chunki taxminan 400 ° S haroratda uglevodorodlar termal parchalanish (kreking) ga uchraydi va vakuumli gazoyli qaynatishning oxiri 520 ° S ni tashkil qiladi. Shu sababli distillash 40-60 mm Hg qoldiq bosim sharoitida amalga oshiriladi. Art., natijada apparatdagi maksimal harorat 360-380 ° S gacha kamayadi.
Atmosfera blokida olingan benzin fraktsiyasi sifat talablaridan oshib ketadigan hajmdagi gazlarni (asosan propan va butan) o'z ichiga oladi va ularni avtomobil benzinining tarkibiy qismi sifatida ham, to'g'ridan-to'g'ri tijorat benzini sifatida ham ishlatish mumkin emas. Bundan tashqari, benzinning oktan sonini oshirishga va aromatik uglevodorodlarni ishlab chiqarishga qaratilgan neftni qayta ishlash xom ashyo sifatida tor benzin fraktsiyalaridan foydalanishni o'z ichiga oladi. Shuning uchun neftni qayta ishlash jarayoniga benzin fraktsiyasidan suyultirilgan gazlarni distillashni kiritish kerak. Birlamchi neftni qayta ishlash mahsulotlari issiqlik almashtirgichlarda sovutilishi kerak, ular qayta ishlash uchun etkazib beriladigan sovuq xom ashyoga issiqlik beradi, buning natijasida texnologik yoqilg'i tejaladi. Birlamchi qayta ishlash uchun yuqori texnologiyali qurilmalar ko'pincha birlashtiriladi va yuqoridagi jarayonlarni turli xil konfiguratsiyalarda amalga oshirishi mumkin. Bunday qurilmalarning quvvati yiliga 3 million tonnadan 6 million tonnagacha xom neftga etadi.
Neftni qayta ishlash. Neftni qayta ishlashning ikkilamchi usullari ishlab chiqarilgan motor yoqilg'isi miqdorini oshirishga qaratilgan bunday tartiblarni o'z ichiga oladi. Bunday jarayonlar jarayonida neftning bir qismi bo'lgan uglevodorod molekulalarining kimyoviy modifikatsiyasi, ko'pincha, ularning oksidlanish uchun qulayroq shakllarga aylanishi bilan amalga oshiriladi.
Barcha ikkilamchi jarayonlar uchta toifaga bo'linadi:
chuqurlashtirish: har xil turdagi kreking, visbreaking, kechiktirilgan kokslash, bitum ishlab chiqarish va boshqalar.
tozalash: reforming, gidrotozalash, izomerlash
boshqalar, masalan, neft ishlab chiqarish, MTBE, alkillanish, aromatik moddalar ishlab chiqarish.
Yoriq
Bunday yorilish turlari mavjud:
issiqlik
katalitik
gidrokreking.
Avtomobil benzinlarida 4-12 atomli uglevodorodlar, dizel yoqilg‘isi tarkibida 12-25 atomli uglevodorodlar, neftda 25-70 atomli uglevodorodlar mavjud. Atomlar soni ortishi bilan molekulalarning massasi ham ortadi. Krekking og'ir molekulalarni engilroq molekulalarga parchalaydi va ularni past qaynaydigan uglevodorodlarga aylantiradi. Bu holda benzin, kerosin va dizel fraktsiyalari hosil bo'ladi.
Termal krekingda quyidagilar mavjud:
bug 'fazasi yorilishi, bunda neft 520-550 ° S gacha qizdiriladi va bosim 2-6 atm. Bugungi kunga kelib, bu usul eskirgan va qo'llanilmaydi, chunki u past mahsuldorlik va yakuniy mahsulotda to'yinmagan uglevodorodlarning yuqori miqdori (40% gacha) bilan tavsiflanadi.
suyuq fazali yorilish 480-500 ° S haroratda va 20-50 atm bosimda amalga oshiriladi. Hosildorlik darajasi oshadi, to`yinmagan uglevodorodlar hajmi (25-30%) kamayadi. Termik kreking orqali olingan benzin fraktsiyalari tijorat motorli benzinning tarkibiy qismi sifatida ishlatiladi. Bunday jarayondan so'ng yoqilg'ilar past kimyoviy barqarorlikka ega, ular yoqilg'iga maxsus antioksidant qo'shimchalarni kiritish orqali yaxshilanishi mumkin.
Katalitik kreking yanada rivojlangan texnologik jarayondir. Bu jarayonda neft uglevodorodlarining ogʻir molekulalarining boʻlinishi 430-530°S haroratda va katalizatorlar ishtirokida atmosferaga yaqin boʻlgan bosimda sodir boʻladi. Katalizatorning vazifasi jarayonni yo'naltirish va to'yingan uglevodorodlarning izomerlanishini, shuningdek, to'yinmagandan to'yinganga o'tish reaktsiyasini rag'batlantirishdan iborat. Shu tarzda olingan benzin yuqori zarba qarshiligi va kimyoviy barqarorlik bilan ajralib turadi.
Bundan tashqari, katalitik krekingning kichik turi qo'llaniladi - gidrokreking. Bu jarayonda og'ir xom ashyo vodorod yordamida 420-500 ° S haroratda va 200 atm bosimda parchalanadi. Reaksiya faqat katalizatorlar (W, Mo, Pt oksidlari) ishtirokida maxsus reaktorda mumkin. Gidrokreking natijasi turbojetli quvvat bloklari uchun yoqilg'i hisoblanadi.
Katalitik reforming jarayonida benzin fraksiyalarining aromatizatsiyasi naftenik va parafinli uglevodorodlarning aromatiklarga katalitik aylanishi tufayli sodir bo'ladi. Aromatizatsiyadan tashqari, parafinli uglevodorodlarning molekulalari izomerlanishga uchraydi, eng og'ir uglevodorodlar kichikroqlarga bo'linadi.
Neftni qayta ishlash mahsulotlari
Har bir insonga ma'lumki, neft turli xil transport vositalari uchun yoqilg'i ishlab chiqarish uchun eng qimmatli xom ashyo, masalan, avtomobillar uchun benzin va dizel yoqilg'isi, samolyot reaktiv dvigatellari uchun aviatsiya kerosini. Yoqilg'i - neftni qayta ishlashning asosiy mahsuloti. Biroq, neftni qayta ishlash faqat yoqilg'i bilan tugamaydi. Bugungi kunda yog'dan juda ko'p boshqa foydali komponentlar ishlab chiqariladi, ular butunlay kutilmagan narsalarda qo'llaniladi. Biz kundalik hayotimizda shunga o'xshash neftni qayta ishlash mahsulotlaridan foydalanamiz, lekin ularning kelib chiqishini bilmaymiz.
Bugungi kunda eng mashhur polietilen yoki plastmassa deb atash mumkin. Millionlab tonna polietilen plastmassa plastik qoplar, oziq-ovqat idishlari va boshqa ommaviy mahsulotlarni yaratish uchun ishlatiladi.
Ehtimol, hamma odamlar vazelinni ishlatgan. Uni juda qiziquvchan va kuzatuvchan ingliz kimyogari Robert Chesbro ixtiro qilgan, buning natijasida u 19-asr oxirida neftni qayta ishlash qoldiqlarida ushbu moddaning foydali xususiyatlarini aniqlay olgan. Bugungi kunda neft jeli tibbiyotda, kosmetologiyada va hatto oziq-ovqat qo'shimchasi sifatida ishlatiladi.
Ayollar, ayniqsa, ming yillar davomida kosmetika va lab bo'yog'idan foydalanganlar. Ilgari lab bo'yog'i turli xil zararli komponentlarni o'z ichiga olgan. Biroq, bugungi kunda u bir qator foydali fazilatlarga ega va uning tarkibiga uglevodorodlar kiradi: suyuq va qattiq kerosin, seresin.
Uglevodlarni o'z ichiga olgan yana bir mashhur mahsulot saqichdir. U nafaqat tabiiy komponentlarga, balki polietilen va kerosin qatronlariga ham asoslangan. Saqich neftni qayta ishlash natijasida olingan polimerlardan iborat bo'lganligi sababli uning parchalanishi juda uzoq vaqt talab etadi. Shu sababli, saqichni ko'chaga tashlash kerak emas, chunki u ko'p yillar davomida erda yotadi.
Ehtimol, neftdan olingan eng noyob material neylondir. Zamonaviy hayotni neylon taytlarsiz tasavvur qilish qiyin. Neylon juda kuchli va engil materialdir. Uning ishlatilishi faqat külotlu çoraplar bilan tugamaydi. Idish yuvish vositalarini va parashyutlarni tayyorlash uchun ishlatiladi. Ushbu polimer 1935 yilda DuPont mutaxassislari tomonidan ixtiro qilingan.
Neftni qayta ishlash usullari birlamchi va ikkilamchi bo'linadi. Neftni qayta ishlash zavodida (neftni qayta ishlash zavodida) qabul qilishning asosiy usullarini ko'rib chiqing.