Нефть ва газни қайта ишлаш жараёнлари ва ускуналари Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий ўқув юртлари бакалавриатининг «Нефть ва нефть-газни қайта ишлаш технологияси»

7.4. ИССИҚЛИК НУРЛАНИШИ

Нурланиш ёрдамида иссиқлик алмашиниш жисм ички энергиясини электромагнит тўлқинлари орқали тарқалишга асосланган. Нурланаётган жисмдан ажралган электромагнит тўлқинларининг вакуумдаги тезлиги нурнинг тезлигига тенгдир (С=3·10⁸ м/с). Электромагнит тўлқинлари бошқа бирор жисмда ютилганида қайтадан молекулаларнинг иссиқлик ҳаракати энергиясига айланади. Иссиқлик нурланишининг тўлқин узунлиги 0,8-800 мкм чегарасида ўзгаради. Нурланиш тезлиги ҳароратнинг ошиши билан кўпаяди. Юқори ҳароратларда (масалан t ≥ 600⁰С бўлганда) қаттиқ жисмлар ва газлар ўртасидаги иссиқлик алмашинишда нурланиш йўли билан иссиқликнинг тарқалиши ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади.

Агар жисмнинг юзасига Q_Н миқдорида нурланган иссиқлик тушса, унинг фақат бир улиши Q_А жисм томонидан ютилади ва иссиқлик энергиясига айланади, бошқа улуши Q_R жисмнинг юзасидан қайтарилади, энергиянинг қолган улуши Q_Д эса жисм орқали ўтиб кетади. Демак:

Q_Н = Q_А + Q_R + Q_Д (7.16)

ёки
. (7.17)

(7.17) тенгламадаги биринчи бўлинма жисмнинг нурланган иссиқликни ютиш қобилиятини, иккинчи бўлинма қайтариш қобилиятини, учинчи бўлинма эса жисмнинг ўзидан нурланган иссиқликни ўтказиб юбориш қобилиятини билдиради. Агар

ва ,

демак, қуйидагига эга бўламиз:

А + R + D = 1 . (7.18)
А, R, ва D нинг сон қийматиларига кўра, жисмлар қуйидаги турларга бўлинади:

1. 
   агар А=1 (R=D=0) бўлса, у ҳолда жисмга тушаётган нурланган энергиянинг ҳаммаси ютилади. Бундай жисм абсолют қора жисм деб аталади;
   
2. 
   агар R=1 (А=D=0) бўлса, жисмга тушаётган нурланган энергиянинг ҳаммаси қайтарилади. Бундай жисм абсолют оқ жисм деб юритилади;
   
3. 
   агар D=1 (А=R=0) бўлса, жисмнинг юзасига тушаётган нурланган энергиянинг ҳаммаси жисмдан ўтиб кетади. Бундай жисм диатермик жисм деб аталади.
   

Табиатда абсолют қора ёки абсолют оқ, диатермик жисмлар йўқ. А, R ва D ўртасидаги боғлиқлик жисмнинг табиатига, юзасининг тузилишига ва унинг ҳароратига боғлиқ. Одатда қаттиқ жисмлар ва суюқликлар учун D=0 ва А+R=1 бўлади. Газлар эса асосан диатермик жисмлар каторига киради. Ҳақиқий шароитда жисмлар юзасига нур ҳолида тушган энергиянинг бир улуши ютилади, яна бир улиши кайтарилади, қолган қисмини эса жисм ўзидан ўтказиб юборади. Бундай жисмлар одатда кулранг жисмлар деб юритилади.