Neft va gaz konlari mashina va jihozlari

2.1-rasm. Ishlatish quduqlarining profilini sxemasi. 
1-tik 
uchastkasi; 
2-burilish 
uchastkasi; 
3-qiya 
uchastkasi; 5-tik uchastka. 
 
2.2-rasm. 
Ishlatish 
qudug’ining 
sxemasi. 
1-tizma  boshchasi;  2-yo’llanma;  3-
konduktor;  4-ishlatish  tizmasi;  5-
klapan; 6-filtr. 
 
 
 
2.2. Ishlatish quduqlarining  yer usti jihozlari 
 
Quduq ustidagi mustahkamlash tizmasi bog’lanadi ya’ni, quduqning boshqa 
jihozlari biriktiriladi, bu esa tizma boshchasi deyiladi. 
Tizma  boshchasi  (2.3-rasm)  quduqning  hamma  mustahkamlash  tizmalarini 
birlik  tizimga  biriktiradi.  Ularning  og’irligini  qabul  qiladi  va  hamma 
yuklanmalarni  konduktorga  uzatadi.  U  tizmalar  oralig’idagi  fazoni  izolyatsiyasini 
va germetikligini ta’minlaydi hamda bir vaqtda quduqning stvol qismining holatini 
va kerakli texnologik jarayonlarni bajarishni nazorat qilishga yo’l beradi. 

---

 
16 
Tizma boshchasi quduqqa tushiriladigan ishlatish jihozlarini montaj qilishda 
supa vazifasini bajaradi. Quduqlarni burg’ilash vaqtida unga otilmaga qarshi jihoz 
preventor montaj qilinadi va burg’ilash tugagandan keyin demontaj qilinadi. 
 
Tizma  boshchasi  konstruktiv  –  bir  nechta  bir-biri  bilan  bog’langan 
elementga  ega  bo’ladi,  ularga  g’altak  yoki  chorbarmoq  (kristovina),  mustahkam 
tizmalari  kiradi.  Bu  elementlarning  soni  quduqdagi  mustahkamlash  tizmasining 
soniga bog’liq bo’ladi. 
Tizma  boshchasini  ishlatish  sharoitlari  yetarli  darajada  murakkabdir: 
mustahkamlash tizmasini og’irligidan beriladigan yuklanma chuqur quduqlarda bir 
necha yuz kilonyutondan oshib ketadi. Bundan tashqari tizma boshchasi o’zi bilan 
kontaklashuvchi  zonadan  beriladigan  bosimni  ham  qabul  qiladi.  Qatlam 
suyuqligini  yoki  gazini  tarkibidagi  H
2
S,  CO
2
  yoki  kuchli  minerallashgan  suvlar 
tizma  boshchasini  korroziya  ta’siriga  duchor  qiladi.  Chuqur  quduqlarga  issiqlik 
tashuvchilar haydalganda ularning stvollari va tizma boshchalari 150-250 
o
C gacha 
qiziydi. 
Ikkita tizmani biriktiruvchi tizma boshchasi (2.4-rasm) korpusdan (4) tashkil 
topgan  bo’lib,  mustahkamlash  quvurlariga  (6)  burab  mahkamlangan.  Korpusning 
ichki  yuzasi  konussimon,  unga  (3)  pona  joylashtirilgan,  ichki  tizmani 
mustahkamlash  quvurini  (7)  saqlab  turadi.  Flanetsni  korpusiga  (1)  g’altak 
o’rnatilgan,  quvurga  kiydirilgan  va  odatda  unga  payvandlanadi.  Quvurlar 
oralig’idagi  fazo  (2)  zichlanma  bilan  ajratiladi.  Tizma  boshchasida  qulfak  (5) 
o’rnatilgan bo’lib, u quvurning orqa tomonidan kirib kelishni ta’minlaydi. Bunday 
tizma  boshchasini  tik  o’lchami  bir  metrga  yaqin  bo’ladi.  Mustahkamlash 
quvurlarining diametriga bog’liq massa 500-550 kg bo’ladi. 
Bunday 
tizma 
boshchasi  bilan  chuqurligi  1500-2000  metr,  bosimi  25  MPa  gacha  bo’lgan 
quduqlar  jihozlanadi.  Mustahkamlash  tizmasini  soni  ko’p  bo’lgan  uch,  to’rt  va 
besh  tizmali  quduqlarni  jihozlash  uchun  tizma  boshchalari  tayyorlanadi.  Bunday 
tizma boshchalarini pritsipial va konstruktiv sxemalari yuqoridagiga o’xshashdir. 
 
Besh  tizmali  boshcha  chuqurligi  (5000  metrgacha)  bosimi  70  MPa  gacha 
quduqlarning  ustiga  o’rnatish  uchun  mo’ljallangan  bo’ladi,  uning  tik 
balandligining o’lchami 3 metr. Asosiy tugunlari 1, 8, 9, 10, 11 beshta chorbarmoq 
o’lchamlari  168  mm  dan  502  mm.gacha  bo’lgan  mustahkamlash  quvurlari  uchun, 
2, 4, 5, 7 ponali osmalar va 3 jo’mrakdan tashkil topgan. 
 
Korpuslar  uchun  po’latning  oqish  chegarasi  5,0-5,5  MPa,  nisbiy 
uzatishi  14-15  %  va  zarbali  qovushqoqligi  40  mNm/m
2
  gacha.  Og’ir  sharoitlarda 
ishlatiladigan  tizma  boshchalarini  tayyorlash  uchun  35  XML  turdagi  past 
legirlangan po’latlardan foydalaniladi. Shtampalangan yoki bolg’alangan flanetslar 
yoki bo’g’izlar 35 XM, 40 X po’latlardan to’g’ridan to’g’ri yasaladi.  Tizma 
boshchasi  biriktirgichlarini,  elementlarining  o’lchamlarini  mos  kelmasligi  avariya 
holatlarini keltirib chiqarishga sabab bo’ladi. Standart boyicha 14, 21, 31, 70, 105 
MPa,ga ishchi bosimga mo’jallangan tizma boshchalari ishlab chiqariladi. 
 

---

 
17