Нефт-газни қайта ишлашда каталитик жараёнлар фанидан Назорат саволлари

34.Жараёнда қўлланиладиган катализаторлар.
Жараённинг катализаторлари. Энг кўп қўлланиладиган катализаторлар бифункционалли, алюмоплатинали катализаторлар ҳисобланади,
уларда платина майин дисперсли ҳолатда алюминий оксидининг устини
қоплаган. Платина гидрогенлаш ва дегидрогенлаш реакцияларида
фаолдир. У аренларнинг ҳосил бўлишига ва оралиқ алкенларнинг
гидрогенланишига кўмаклашади. Катализаторда платинанинг миқдори
одатда 0,3–0,65 % ни ташкил қилади. Платинанинг концентрациясини
ошириш катализатор фаоллигини ва бензин октан сонининг ошишига
олиб келади. Аммо платинанинг миқдорини кўп бўлиши ҳам мақсадга
муофиқ эмас, чунки бунда бензиннинг чиқишини камайтирадиган
аренларнинг диметилланиши ва циклоалканларнинг парчаланиши
реакцияларининг роли ошади. Катализатор фаоллигини йўқолишига
асосий сабаб уларнинг коксланишидир, шунинг учун унинг
барқарорлигини ошириш кокс ҳосил бўлишига таъсир кўрсатадиган
модификацияланган қўшимчаларни киритиш билан амалга оширилади.
Охирги йилларда каталитик риформингнинг ривожланиши
платинаренийли катализаторлар ишлаб чиқиш билан боғлиқдир. Бу
катализаторларнинг таркибида 0,3 – 0,6 % платина ва 0,3 – 0,4 % рений
бор. Рений платина билан қотишма ҳосил қилади ва платина
фаоллигининг йўқолишига тўсқинлик қилади, алкенларни гидрогенлаш
йўли билан кокс ҳосил қилишни камайтиради. Биметалли
катализаторларни қўллаш риформинг босимини 3,5 дан 1,5 – 2,0 МПа гача
пасайтиришга ва октан сонини 95 (тадқиқот усули бўйича) бўлган
бензиннинг чиқишини тахминан 6 % га оширишга имкон беради.
Риформинг жараёнининг келажакда такомиллашиши таркибида
ренийдан ташқари иридий, германий, қалай, қўрғошин ва бошқа металлар
ҳамда нодир ер элементлари – лантан, церий, неодим қўшимчаларни
сақлаган полиметалли катализаторларни ишлаб чиқиш йўли билан амалга
ошади. Иридийнинг таъсири кўп ҳолларда ренийнинг таъсирига ўхшайди.
Германий, қалай, қўрғошин каталитик жиҳатдан фаол эмас, уларни
гидрогенолиз реакциялари (аренларни деметиллаш, циклоалканларни
парчалаш)да катализаторнинг фаоллигини камайтириш учун қўллайдилар,
яъни улар селектив заҳар ролини ўйнайди. Олдинроқ шу мақсадда
катализаторни олтингугурт билан ўлчанган заҳарлаш ўтказилган.
Полиметалли катализаторлар биметалли катализаторларнинг барқарорлигига эгадир, аммо улар яхшироқ танлаш қобилияти билан тавсифланади
ва бензиннинг анча юқори чиқимини таъминлайди. Полиметалли
катализаторлар хизмат қилиш муддати 6– 7 йилни ташкил этади.