Neft-gazkimyo sanoati texnologiyasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

5 
 
KIRISH 
 
Respublikamiz 
mustaqillikka 
erishgandan 
so’ng 
O’zbekiston 
avtomobilsozligiga  asos  solindi  va  u  jadal  suratlar  bilan  rivojlana  boshladi. 
"GM-Uzbekistan" qo’shma korxonasi O’zbekistonni jahondagi 27 ta rivojlangan 
avtomobil 
ishlab 
chiqariladigan 
mamlakatlar 
safiga 
kiritdi 
va 
iqtisodiyotimizning rivojiga munosib hissa qo’shmoqda. Avtomobil 
transportining  mustaqil  mamlakatimizni  xalq  xo’jaligini  rivojlantirishda 
respublikamizni  korxonalariga,  tashkilotlariga  va  aholisiga  ko’rsatayotgan 
transport  xizmati  katta  ahamiyatga  egadir.  Transport  kompleksini  rivojlantirish 
uni  ish  unumdorligini  oshirishdan  iborat.  Avtomobillarning  mustaxkamligi, 
ishonchliligi,  samaradorligi,  uzoq  vaqt  ishonchli  ishlashi  asosan  uni 
ekspluatastiyasida ishlatiladigan tmateriallarning sifatiga bog’lik.  
Avtomobil  ekspluatastiyasiga  bo’lgan  xarajatni  20-30%  ni  yonilg’i  va 
moy  mahsulotlariga  bo’lgan  harajatlar  tashkil  etadi.  Respublikamizda 
avtomobillar 
ishlab 
chiqarish 
joriy 
etilganlishi 
va 
mamlakatimizda 
avtomobillarning  soni  yildan-yilga  oshib  borayotganligi  munosabati  bilan, 
kelgusida  neftni  qayta  ishlashni  chuqurlashtirish,  yuqori  sifatli  yonilg’i  va 
moylar olish ko’zda tutiladi. Chunki, avtomobil transportini uzoq vaqt ishonchli 
va  samaradorli  ishlashi  neft  maxsulotlarining  sifatiga,  undan  oqilona,  tejab-
tergab  foydalanishga  bog’liq.  Bundan  tashqari  energiya  ressurslarini 
chegaralangan  sharoitida,  ekspluatastion  materiallarni  tashib  kelish  va 
tarqatishda  sarfni  meyorlash  va  iqtisod  qilish,  avtomobil  parkini  kam  harajatlar 
sarflab  ushlab  turishga  yordam  beradi.  Shu  sababli    yonilg’i,  moylash 
materiallari  va  maxsus  suyuqliklarni  avtomobil  ekspluatastiyasida  ishlatilishi, 
dvigatel  ishiga  tasiri,  ularning  fizik-kimyoviy  xossalari,  texnikada  ulardan 
oqilona  foydalanish  xaqidagi  fan  -  Transport  vositalarida  ishlatiladigan 
materiallar 
fanini 
o’qitilishi 
talabalarda 
bu 
boradagi 
bilimlarni 
mujassamlashtirishga imkon beradi. 
Hozirgi  kunda  Transport  vositalarida  ishlatiladigan  materiallar  fani 
bo’yicha  davlat  tilida  adabiyotlarning  kamligi  sababli,  ushbu  o’quv  qullanma 
shu  fandan  birinchi  marta  o’zbek  tilida    tayyorlangan  maruzalar  matni  asosida 
tayyorlandi.   
Ushbu  fanni  oqqitishdan  maqsad  talabalarga  transport  vositalarida 
ishlatiladigan  materiallar  boqyicha  bilim  va  mahorat  olishi,  ularning  olish 
usullarini,  ishlatilish  sohasini,  vazifasini  va  markalarini  oqrgatishdir.  Mehnat-
material  va  energetik    resurslarni  ekspluatastiya  jarayonida  tejashni  transport 

---

6 
 
vositalarida ishlatiladigan Yonilg’i-moylash materiallarini tejash, ularni hisobga 
olish va qayta ishlatish bo’yicha bilim berishdan iboratdir. 
Oliy  talim  Davlat  standartiga  asosan  fanni  bakalavr  tayyorlashdagi 
vazifalari quyidagilardan iborat: 
Markaziy osiyo hududlarida olinadigan neft haqida tushuncha berishdan; 
neft mahsulotlarini olish usullarini o’rganishdan; 
transport  vositalarida  ishlatiladigan  Yonilg’i-moylash  materiallarini 
xossalari, vazifasi, ishlatilishi va markalarini o’rganishdan; 
transport  vositalarida  ishlatiladigan  texnik  suyuqliklarni  xossalari, 
vazifasi, ishlatilishi va markalarini o’rganishdan; 
neft mahsulotlarini sarfini kamaytirish, ifloslanishini oldini olish, hisobga 
olish, ishlatilgan moylarni tozalashni o’rganishdan. 
Maskur  fanning  o’rganish  uchun  iqtisodiy-siyosiy  umumtalim,  umum 
texnikaviy  va  maxsus  muhandislik  fanlarini,  jumladan  materiallar  qarshiligi, 
nazariy  mexanika,  chizma  geometriya,  chizmachilik  va  mashina  detallari, 
konstrukstion  materiallar  texnologiyasi,  o’zaro  almashuvchanlik,  strandartlash 
va texnikaviy o’lchashlar, avtomobillarni texnikaviy ishlatish va boshqa fanlarni 
chuqurlashtirish va mustahkamlashtirish zarur bo’ladi.  
Avtomobillarni  ekspluatastiya  qilish  davrida  ularga  texnik  xizmat 
ko’rsatish  uchun  bo’lajak  mutaxassislar  avtomobillarning  umumiy  tuzulishini, 
agregat,  uzel,  mexanizmlar  va  tarmoqlarni  tuzilishi,  ishlash  jarayonlari  bilan 
tanishgan  bo’lishi  kerak.  Zamonaviy  avtomobillarga  kiritilgan  yangi 
konstruksiyalar  va  o’zgarishlarni  bilishi,  ularni  ishlashi  hamda  ishdan  chiqqan 
detallarini yangisi bilan almashtirish va tamirlash uchun ularning materiallari va 
qaysi yig’ma va qaysi birlikda ishtirok etishini bilish kerak.