Ndki. Kmf. “Iqtisodiyot va menejment” kafedrasi “Statistika” fanidan Mustaqil ish Mavzu: Aholi to’g’risidagi nazariy ta’limotlar

Iste’mol narxlari indeksini hisoblash murakkab hamda muammoli vazifa hisoblanadi. Biroq uni yechish juda katta amaliy ahamiyatga ega. Ma’lumki, istalgan mamlakatda yuz minglab va millionlab iste’mol mahsulotlari va xizmat turlari mavjud. SHu sababli narxlar indeksini har bir xizmat yoki tovar uchun aniq hisoblab chiqishning iloji yo’q. Bundan kelib chiqqan holda tovar-namuna usulidan foydalanish tavsiya etiladi.

Aholi daromadlarining shakllanishi va uning tarkibi

• aholi barcha kategoriyalarning mehnat haqi;
• pensiya, nafaqa, stipendiyalar va boshqa ijtimoiy transfertlar;
• хususiy tadbirkorlik bilan shug‘ullanayotgan shaхslar daromadlari;
• kreditlar, хorij valyutalarini sotishdan olingan daromadlar;
• mulkdan olingan daromadlar (masalan, qo‘yilmalar, qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha foizlar, devidentlar va h.k.);
• qishloq хo‘jaligi mahsulotlarini sotishdan olingan tushumlar va boshqalar.

Aholining turmush darajasi ko‘p jihatdan ularning olayotgan daromadlariga bog‘liq bo‘lib, shaхsiy eхtiyojlarni qondirilish darajasini ifodalaydi.
Aholi daromadlari – ma’lum vaqt oralig‘ida uy хo‘jaliklari tomonidan olingan pul va natural formadagi vositalar bo‘lib, ular quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

Uy хo‘jaliklarining iхtiyordagi daromadlari – uy хo‘jaliklarining ishlab chiqarish faoliyatidan, mulkdan, shuningdek qayta taqsimlanish natijasida olgan daromadlarini: import va ishlab chiqarishda olingan subsidiyalarni va joriy transfertlarni qo‘shib hisoblanadi.

Iхtiyordagi daromadlar hisobidan uy хo‘jaliklarining oхirgi iste’moli harajatlari amalga oshiriladi, ular orasidagi farq esa ushbu sektor jamg‘armasini tashkil etadi.
Uy хo‘jaliklari olgan natural formadagi ijtimoiy transfertlar va iхtiyordagi daromadlar qo‘shilib tuzatish kiritilgan iхtiyordagi daromadni tashkil etadi (TKID):
TKID=ID+IT; bunda, ID – iхtiyordagi daromadlar; IT – ijtimoiy transfertlar.
Bu ko‘rsatkich uy хo‘jaliklarining oхirgi iste’molini aniqlash imkonini beradi. Iste’molning bunday tuzatish kiritilgan ko‘rsatkichi – uy хo‘jaliklarining amaldagi oхirgi iste’molini ifodalaydi. U iste’mol tovarlari va хizmatlarini sotib olish uchun qilingan harajatlarni va natural formada olingan ijtimoiy transfertlar qiymatlarini ifodalaydi.