Ndki. Kmf. “Iqtisodiyot va menejment” kafedrasi “Statistika” fanidan Mustaqil ish Mavzu: Aholi to’g’risidagi nazariy ta’limotlar

Turmush darajasini umumlashtiruvchi ko’rsatkichlardan biri sifatida aholi jon boshiga milliy daromad ishlab chiqarilishi (AQSH dollari yoki yevroda) qo’llaniladi. Biroq faqat bu boradagi ko’rsatkichlarning o’zi turmush tarzi haqida yetarlicha ma’lumot bera olmaydi. SHu sababli undan xalqaro taqqoslashlarda juda ehtiyotkorlik bilan foydalanish kerak. Turli mamlakatlarning statistika amaliyotida aholining turmush tarzini o’rganish uchun ko’pincha quyidagi ko’rsatkichlardan foydalaniladi

 nominal va real ish haqi;
 aholining nominal va real daromadlari;
 aholining uy-joy va uzoq muddat foydalaniladigan jihozlar bilan ta’minlanganligi;
 oziq-ovqat va nooziq-ovqat mahsulotlarining eng zarur turlarini iste’mol qilish darajasi;
 aholi xarajatlari va jamg’armalari;
 bandlik va ishsizlik darajasi;

Xalqaro statistikada o’rtacha ish haqi bir ishchiga emas, balki bir odam-soatga nisbatan hisoblanadi. Bu jahonning ko’p mamlakatlarida ishchilarning katta qismi to’liqsiz ish vaqti bilan band ekanligi bilan izohlanadi. Aholining daromadlari ish haqidan tashqari boshqa manbalardan olingan barcha pul va natural ko’rinishdagi daromadlarni o’z ichiga oladi. Ularga quyidagilar mansub :

1. Ish haqi shaklida bo’lmagan mashg’ulotlardan olinadigan daromadlar (choychaqa, qalam haqi, shaxsiy tomorqa xo’jaligidan olingan daromad, yakka tarzda mehnat faoliyatini yuritish tufayli olingan daromad).
2. Korxonalardan beriladigan ish haqi shaklida bo’lmagan daromad (moddiy yordam, korxonadan ketganda to’lanuvchi pul va hokazo).
3. Nafaqalar, stipendiyalar, kompensatsiya va tovon to’lovlari.
4. Xususiy mulkdan olingan daromad (foiz, renta, dividend, ijaraga berishdan tushgan daromad va hokazo).
5. YUtuqlar, meros, sovg’a, sug’urta to’lovlari.
6. Nolegal va yashirin faoliyat tufayli olingan daromad; chet eldan olinuvchi daromad (oylik ish haqi, nafaqa, stipendiya, grantlarni o’tkazish; insonparvarlik yordami va hokazo ).

Ish haqi , aholining daromadi ikki xil variantda aniqlash mumkin:

Nominal sifatida.

• Real tarzda.

Nominal ish haqi va nominal daromadlar bu ko’rsatkichlarning joriy narxlarda aks ettirilishidir. Real ish haqi va real daromadlar o’z ish haqi va daromadlariga sotib olish mumkin bo’lgan moddiy ne’mat va xizmatlar summasini tavsiflaydi. Real va nominal daromad (ish haqi) o’tasida quyidagicha aloqalar mavjud